Λίγα λόγια για το "Καφέ Κλεμέντε" από την Ιουστίνη Φραγκούλη

Aλλη μια κριτική του νέου μου βιβλίου από την Ιουστίνη Φραγκούλη. Ιουστίνη μου δεν έχω λόγια, σε ευχαριστώ πολύ και σου εύχομαι τα καλύτερα!

"Τη γνώρισα πριν απο τρία χρόνια στο πρώτο παζάρι βιβλίου στη Διονυσίου Αεροπαγείτου, όπου είχε αναλάβει τις δημόσιες σχέσεις των εκδοτών, οργανώνοντας μια σειρά εκδηλώσεων, που πραγματικά τόνωσαν το ενδιαφέρον για το παζάρι, τα βιβλία και τους ίδιους τους συγγραφείς.
Μου άρεσε ο σεμνός της τρόπος και η ευγενική της φύση. Την είχα ήδη ξεχωρίσει για τις εκπληκτικές μεταφράσεις της πάνω στα βιβλία του Αιγύπτιου νομπελίστα Ναγκίμπ Μαχφούζ. Συχνά μπαίνοντας στο διαδίκτυο έπεφτα πάνω στο μυθιστόρημά της «Πέρα απο το Νείλο», το οποίο δεν είχα την ευκαιρία να διαβάσω.
Ωστόσο, φέτος στην έκθεση του ΕΚΕΒΙ στη Θεσσαλονίκη , η κοινή μας αγαπημένη φίλη Ελένη Γκίκα, μάς έφερε πιο κοντά. Κι απο τα χέρια της σεμνής Πέρσας πήρα το νέο της μυθιστόρημα με τίτλο «Καφέ Κλεμέντε», το οποίο περιέφερα στις διακοπές μου, απο τη Λευκάδα, μέχρι τη Ρόδο ανοίγοντας πού και πού κάποιες σελίδες. Αυτές οι πλανεύτρες περιπλανήσεις κατέφαγαν το χρόνο χωρίς αντίκρυσμα.
Κι έτσι στο σκιερό περιβάλλον της πόλης μου κατόρθωσα να ολοκληρώσω το μυθιστόρημα της Πέρσας Κουμούτση, που κινείται πάνω στον άξονα Παρίσι-Αλεξάνδρεια την εποχή προ του πολέμου αλλά και κατα τη διάρκειά του με πρωταγωνίστρια μια Αλεξανδρινή θεατρίνα , την Ελισάβετ.
Η Πέρσα Κουμούτση με την πέννα της μεταφέρει εικόνες απο την Αλεξάνδρεια της μνήμης αλλά και απο το Παρίσι του πολέμου με πειστικότητα πασπαλίζοντας την ιστορία με το ιδιότυπο προσωπικό αποτύπωμα της θεατρίνας Ελισάβετ.
Πρέπει να πώ ότι η Ελισάβετ, γυναίκα δοσμένη με πάθος στο θέατρο ή μάλλον παραδομένη στο υπερεγώ της, μου θυμίζει εν πολλοίς ηρωίδες του Ντάρελ απο το « Αλεξανδρινό Κουαρτέτο», αφού η ζωή στρέφεται γύρω απο την ομορφιά και την καριέρα της. Αλλωστε, ο ακαδημαϊκός σύζυγός της ο Αλέξανδρος, θαυμαστής αυτού του υπερεγώ της γυναίκας, το τρέφει και το στηρίζει χωρίς ενδοιασμούς, βυθιζόμενος ολοένα στην αυταπάρνηση και την αυτοταπείνωση.
Ο Αλέξανδρος ζεί υπο το φώς της συζύγου του, την οποία επιλέγει εξαιτίας αυτού του υπερεγώ της. Κι αυτή την αναπόδραστη ματαιοδοξία της επιδιώκει να υπηρετήσει με κάθε τρόπο, ατυχώς και ανεπιτυχώς.. Αλλωστε έτσι ήταν μαθημένος καθώς μεγάλωσε κι έζησε υπο τη σκιά του αδελφού του Επαμεινώνδα , που τώρα συνεργάζεται με τους Γερμανούς ζώντας και προοδεύοντας στη χώρα του Γ Ράιχ.
Οι διάλογοι των δύο αδερφιών για την εξάπλωση του φασισμού δείχνουν τον εκ διαμέτρου αντίθετο χαρακτήρα τους αλλά και την απόλυτα ασύμβατη στάση τους απέναντι στη ζωή.Ο ένας είναι αδίστακτος, ο άλλος ονειροπόλος.
Και η Ελισάβετ ατάραχη για την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, ανίκανη να αισθανθεί το παραμικρό για τον άνδρα της-ούτε καν την ελάχιστη ευγνωμοσύνη για την άδολη αγάπη του- ξεχύνεται σ’ έναν αγώνα δρόμου να κατακτήσει τη θεατρική σκηνή του Παρισιού με όποιο κόστος, αφαιρώντας απο τη συνείδησή της το υπαρκτό τοπίο του πολέμου στην ίδια της την πόλη.
Ακόμη και ο έρωτας για τον συμπρωταγωνιστή της Πιέρ έχει κάτι απο πάθος δεμένο με σκοπιμότητα, καθώς εκείνος με ελληνογαλλική καταγωγή,σύμφωνα με τα πλάνα της Ελισάβετ θα μπορέσει να την αναδείξει ως συμπρωταγωνίστριά του στη γαλλική πρωτεύουσα. Ωστόσο, η αναίδεια και επιπολαιότητά του, ίδια κι απαράλλαχτα στοιχεία με εκείνα του δικού της χαρακτήρα, την απογοητεύουν και την κάνουν να συνειδητοποιήσει τη δική της στάση απέναντι στο σύζυγό της.
Στο μεταξύ, ο Αλέξανδρος χάνεται και χάνει τα λογικά του παίρνοντας προσωπικά όλη αυτή την ταπείνωση του Χίτλερ, που πατούσε ανελέητα τη μπότα του στην Ευρώπη σαρώνοντας ιδεολογίες και ουμανισμό. Ταυτόχρονα πτοείται, που αντί να γίνει ο στύλος του υπερεγώ της γυναίκας του , την απογοητεύει με την απραξία του , με την ανικανότητά του να την ανεβάσει στο σανίδι των χειροκροτημάτων, εκεί στο Παρίσι των ευκαιριών.
Ο Αλέξανδρος γίνεται αναχωρητής της ζωής γιατί δεν την αντέχει. Και η Ελισάβετ δέσμια του ακυρωμένου της εγώ, αποβαίνει παρατηρήτρια των γεγονότων, στα οποία επέλεξε να παίξει την κομπάρσα. Κι ας συνεχίζει μεταπολεμικά να θριαμβεύει στο θέατρο, όπως είχε επιλέξει.
Το μυθιστόρημα με πολλές και δυνατές περιγραφές απο την Αλεξάνδρεια του Μεσοπολέμου, με όμορφες αναφορές στο Παρίσι του Πολέμου, επιχειρεί να μεταφέρει το διάλογο των πρωταγωνιστών με το ίδιο τους το εγώ. Ωστόσο τούτος ο διάλογος φαίνεται να γίνεται άτονος και αγόνιμος καθώς η μοίρα τους τελικά διαγράφεται απο τις επιφανειακές συνθήκες κι όχι απο την εσωτερική τους πάλη.
Ενα όμορφο ατμοσφαιρικό μυθιστόρημα, που δίνει υλικό για βαθύτερες και δυσκολότερες σκέψεις."

Η Ελένη Τσαμαδού για το "Καφέ Κλεμέντε"

Πριν λίγες μέρες, η Ελένη Τσαμαδού μου έκανε την τιμή να πει λίγα λόγια το νεό μου βιβλίο΄που πραγματικά με συγκίνησαν.

"Θα προσπαθήσω να σας μιλήσω και εγώ για αυτό που εισέπραξα διαβάζοντας το βιβλίο της Πέρσας Κουμούτση. Πρώτα απ΄όλα όμως δυο λόγια για τη συγγραφέα. Τη γλυκύτατη και σεμνότατη Πέρσα. έναν άνθρωπο που εκπέμπει τόση ευγένεια, τόση σεμνότητα και καλωσύνη που σε κατακτά από την πρώτη στιγμή. Καμία οίηση, κανένας κομπασμός. Ψάχνοντας και ρωτώντας μόνο μαθαίνεις για αυτή και τη δουλειά της. Η ίδια δε μιλάει ποτέ για τον εαυτό της. Μαθαίνεις για τα βιβλία της, ” Δυτικά του Νείλου”( Ψυχογιός) , “Τα χρονια της νεότητός του, ο ηδονικός του βίος” (Εμπειρία), ” Αλεξάνδρεια, στο δρόμο των ξένων” ( Εμπειρια Εκδοτική). Μαθαίνεις για τις θαυμάσιες μεταφράσεις της από τα Αραβικά, το Κοράνιο, τιτάνιο έργο και όχι μόνο. Όσοι έχετε διαβάσει έστω και ένα βιβλίο του Ναγκίμπ Μαχφούζ καταλαβαίνετε γιατι πράγμα μιλάμε. Μαθαίνεις για το βραβείο “Καβάφη” και την βράβευση της από την Αιγυπτιακή κυβέρνηση για την προβολή της αραβικής γλώσσας και της λογοτεχνίας…τόσα πολλά και σπουδαία για ένα νέο άνθρωπο. Πριν από το “Καφέ Κλεμέντε” είχα διαβάσει το βιβλίο της “Αλεξάνδρεια, στο δρόμο των ξένων” και είχα μαγευτεί. Η αλήθεια είναι πως έχω μια αδυναμία στα βιβλία που αναφέρονται σε αυτή την πόλη. ΄Ισως γιατί την ίδρυσε ο Αλέξανδρος, (γνωστή και ομολογημένη η αδυναμία μου σε αυτόν ), ίσως γιατί είναι η πόλη του αγαπημένου μου ποιητή, ίσως γιατί μέσα από τα βιβλία του Λώρενς Ντάρελ, “Αλεξανδρινό Κουαρτέτο” και τις “Ακυβέρνητες Πολιτείες” του Στρατή Τσίρκα και ιδιαίτερα την “Αριάγνη”, η πόλη μου έχει γίνει οικεία, και νιώθω μια ακατανίκητη έλξη για βιβλία που αναφέρονται σε αυτή και το βιβλίο της Πέρσας δε με απογοήτευσε, μου ξαναζωντάνεψε αυτά τα αισθήματα. Εχοντας ζήσει στην Αίγυπτο και μεγαλώσει στις γειτονιές του Καίρου και της Αλεξάνδρειας η Πέρσα Κουμούτση μπορεί να γράφει ” μετά λόγου γνώσεως”, να πέρνει τον αναγνώστη από το χέρι να τον ταξιδεύει στη μυστηριακή χώρα του Νείλου. Με το καινούργιο της βιβλίο ” Καφε Κλεμέντε” η Πέρσα Κουμούτση ξαναγυρίζει στις αγαπημένες γειτονιές της Αλεξάνδρειας του Μεσοπολέμου, αλλά δε στέκει εκεί. Μας ταξιδεύει και στο Παρίσι και αργότερα στο Π.Φάληρο. Ακολουθούμε τα μετέωρα βήματα της ηρωίδας ,της όμορφης Ελισάβετ, που δεν ξέρει να ξεχωρίσει την αλήθεια από την εικονική πραγματικότητα του θεάτρου που διαπρέπει ως πρωταγωνίστρια. Οι ρόλοι της λες και είναι γραμμένοι για την ίδια, για να απεικονίσουν τη ζωή της, ή μήπως η Ελισάβετ χτίζει τη ζωή της πάνω στα χνάρια των χάρτινων ηρωίδων που ενσαρκώνει κάθε φορά; Είναι όμορφη και προικισμένη με ταλέντο ηθοποιός. Η ομορφιά της όμως είναι και κατάρα, το ταλέντο της παγίδα, δεν την αφήνουν να πλησιάσει τις καρδιές των ανδρών που κατακτά. Νομίζει πως ερωτεύεται, νομίζει πως ζει με πάθος, στη πραγματικότητα όμως δεν ζει παρά μέσα στην αντανάκλαση της ζωής και του ειδώλου που η ίδια έχει πλάσει.. . Ακόμα και στο τέλος της ζωής της, όταν οι αναμνήσεις έρχονται να την πνίξουν και όταν επαναλαμβάνει τη φράση που έχει στοιχοιώσει τη ζωή της, “το ανεκπλήρωτο παραμένει αναπόδραστο”, και τότε ακόμη ενώ ξεφυλλίζει νοερά εικόνες οικείες, αγαπημένες όσο και μακρινές, ανασύρει πρόσωπα και γεγονότα από τους δαιδάλους της μνήμης, αφουγκράζεται λόγια και ξεχασμένους ψιθύρους, και τότε ακόμη παραμένει θύμα των ψευδαισθήσεών της, ανήμπορη να ξεχωρίσει την πραγματικότητα από τους θεατρικούς ρόλους που έχει υποδυθεί. Ποιός είναι αυτός που χτυπά την πόρτα του σπιτιού της στο τέλος και μοιάζει να τον περιμένει μια ζωή; Είναι ο έρωτας, είναι ο άντρας που την αγάπησε, ή εκείνος που αυτή νόμισε πως τον αγάπησε; Είναι ο παλαιοπώλης που αγοράζει τα λείψανα της ζωής της; Ή μήπως είναι ο επισκέπτης που έρχεται σε όλους μας κάποτε, για να την οδηγήσει στο δρόμο της μόνης αλήθειας που είναι ο θάνατος; Για άλλη μια φορά η Πέρσα Κουμούτση, πλάθει ήρωες με υπόσταση, με σάρκα και οστά, με ελαττώματα και προτερήματα, η Ελισάβετ, η αδίστακτη, αλλά και η μεγάλη χαμένη, ο ιδεαλιστής Αλέξανδρος, που ξέρει μέσα από τον πόνο να βρει τον χαμένο εαυτό του, ο κυνικος Πιέρ, το αρσενικό αντίστοιχο της Ελισάβετ, ο πραγματιστής αδελφός του Αλέξανδρου, η ιδεαλίστρια ερωτευμένη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου.. Ολοι ζωντανεύουν χάρη στην πένα της Πέρσας Κουμούτση. Κινούνται με σιγουριά στο χώρο και στο χρόνο παρασύροντας τον αναγνώστη στα πάθη τους. Η ατμόσφαιρα της Αλεξάνδρειας και του Παρισιού του μεσοπολέμου ζωντανεύει με τρόπο μαγικό μέσα από τις σελίδες του βιβλίου. Νιώθεις το φως και τη ζέστη της Αλεξάνδρειας και τη γκριζάδα και την παγωνιά του χειμερινού Παρισιού, περπατάς στα σοκάκια και την παραλία της Αλεξάνδρειας αλλά και στα βουλβάρτα του Παρισιού. Η βαβέλ των γλωσσών που ηχεί στους δρόμους και των δύο πόλεων έρχεται σα μουσική στα αυτιά σου και τη δέχεσαι ” ως τελευταία απόλαυση” όπως ο ποιητής παροτρύνει τον Αντώνιο να κάνει..Μυρίζεις τον καφέ στο “Καφέ Κλεμέντε” του πατέρα της ηρωίδας στην Αλεξάνδρεια αλλά και στο ομώνυμο του στο Παρίσι. Ζεις την πίκρα της απόρριψης και την έκσταση του πάθους. Και όταν φτάσεις στην τελευταία σελίδα και κλείσεις το βιβλίο, το βιβλίο δε σε αφήνει, το κουβαλάς καιρό μέσα σου. Με δύο λόγια το”Καφέ Κλεμέντε” είναι ένα βιβλίο γερά χτισμένο που αξίζει να διαβαστεί και να αγαπηθεί. Συγχαρητήρια Πέρσα Κουμούτση, έχεις μεγάλο ταλέντο και περιμένουμε πολλά ακόμη από σένα."

Η Κατερίνα Καριζώνη για το “Καφέ Kλεμέντε”

H Kατερίνα Καριζώνη μου έκανε την τιμή να παρουσιάσει το βιβλίο μου στο blog της. Την ευχαριστώ θερμά και της εύχομαι καλοτάξιδα και τα δικά της βιβλία.

“Ενα ακόμα μυθιστόρημα προστίθεται στο αξιοσημείωτο συγγραφικό και μεταφραστικό έργο της Πέρσας Κουμούτση , το Καφέ Κλεμέντε , που κυκλοφόρησε τελευταία από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.Η Πέρσα Κουμούτση , πολύγλωσση Αιγυπτιώτισσα από το Κάιρο που τιμήθηκε με το βραβείο Καβάφη το 2001 και με μετάλλιο τιμής από το αιγυπτιακό κράτος για το συνολικό μεταφραστικό της έργο το 2006 , έχει καταξιωθεί και στον χώρο της νεοελληνικής πεζογραφίας με τα δικά της μυθιστορήματα. Πέραν του γεγονότος ότι μας έφερε σε επαφή με το έργο του νομπελίστα συγγραφέα Ναγκίμπ Μαφχούζ ,η Πέρσα μας έδωσε και δείγματα αξιόλογης γραφής με το προηγούμενο μυθιστόρημά της Δυτικά του Νείλου αλλά και με το τελευταίο της βιβλίο το Καφέ Κλεμεντε.Βέβαια στα βιβλία της Πέρσας Κουμούτση αναγνωρίζει κανείς με την πρώτη ματιά τα ίχνη της χαμένης ελληνικής παροικίας , τους θαμπούς χάρτες της παλιάς αλεξανδρινής μυθολογίας . Τόσο στο προηγούμενο βιβλίο της όσο και σ΄αυτό διακρίνει κανείς την “πρωτεύουσα της μνήμης” όπως την ονόμασε ο Λώρρενς Ντάρρελ να πλανιέται ως σκηνικό αλλά και ως βιωμένος χώρος στις ζωές των ηρώων. Στο καφέ Κλεμέντε , το περίφημο καφέ γίνεται η γέφυρα για να ενωθούν οι ζωές των πρωταγωνιστών που μοιράζονται ανάμεσα στην Αλεξάνδρεια και στο Παρίσι . Μια φιλόδοξη ηθοποιός παντρεύεται έναν έλληνα φέρελπη καθηγητή Πανεπιστημίου .Στις ζωές τους που κυλούν πλέον παράλληλα ξυπνούν φαντάσματα από το παρελθόν τους , μορφές που τους στοιχειώνουν , πάθη που τους οδηγούν στην αυτοκαταστροφή . Ο B παγκόσμιος πόλεμος εμφανίζεται ως δίνη που ανατρέπει τη νωθρή καθημερινότητά τους , ενώ τα επαναστατικά κινήματα της εποχής σπρώχνουν τους ήρωες σε καινούργιες επιλογές και αποφάσεις. Το τέλος είναι μια έκπληξη για τον αναγνώστη. Η Πέρσα Κουμούτση μ΄αυτό το μυθιστόρημά της αποδεικνύει την δεξιοτεχνία της στην αφηγηματική γραφή , την μυθοπλαστική της ικανότητα αλλά και την βαθιά γνώση της ανθρώπινης ψυχολογίας . Μας δίνει λοιπόν ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα με ανατροπές , πληθώρα ιστορικών στοιχείων που αφορούν το καθημερινό φόντο της εποχής και διαβάζεται απνευστί . Για τους λάτρεις βέβαια της Αλεξάνδρειας αποτελεί μια τρυφερή υπενθύμηση μιας πόλης που αιωρείται ως αντικατοπτρισμός αλλά και ως ένα μακρυνό φως που αχνοφέγγει πίσω από τις λέξεις.”

Απόσπασμα από συνέντευξη στον Χρήστο Παρίδη, Ελευθεροτυπία

Η αραβική είναι μια εντελώς άλλης λογικής γλώσσα. Το να μεταφραστεί λογοτεχνία φαντάζει δυσθεώρητο εγχείρημα. Πώς καταφέρνετε και την αποδίδετε στα ελληνικά;

Π.Κ.: Κατ’ αρχάς για εμένα είναι μια φυσική λειτουργία. Οι δύο γλώσσες όντως απέχουν πάρα πολύ μεταξύ τους, αλλά την ίδια στιγμή, επειδή είναι και οι δύο πάρα πολύ παλιές, έχουν κοινά στοιχεία. Μεταφράζω και από τα αγγλικά, τα οποία έχω σπουδάσει και ξέρω εξίσου καλά, αλλά νιώθω λιγότερο άνετα σε σχέση με τα ελληνικά. Η αραβική, αντιθέτως, είχε παράλληλη εξέλιξη με την ελληνική. Στον πολιτισμό επίσης υπήρχε πάντα μια αλληλεπίδραση. Ισως δεν είναι τυχαίο ότι πολλές φορές μια αιγυπτιακή φράση με οδηγεί από μόνη της στα ελληνικά. Παρ’ όλα αυτά, τα αραβικά είναι συμβολική γλώσσα, μια λέξη μπορεί να σημαίνει πάρα πολλά πράγματα.
Χαρακτηριστικό της γλώσσας του Μαχφούζ.
Π.Κ.: Ο Μαχφούζ έγραψε σε μια πολύ δύσκολη εποχή. Επρεπε αυτά που ήθελε να πει, να τα πει υπογείως. Κι ενώ έδειχνε απλός, όταν εμβάθυνε, κάθε τι που έλεγε είχε τον στόχο του. Κατ’ αρχάς πλάσαρε την οικουμενικότητα της αραβικής λογοτεχνίας. Μέχρι τότε η αραβική λογοτεχνία ήταν άγνωστη ή σχεδόν άγνωστη στην Ευρώπη. Μετά από αυτόν τα προβλήματα του μέσου Αιγύπτιου έγιναν διεθνή, ενώ οι συμβολισμοί πήραν κι αυτοί άλλη διάσταση. Για παράδειγμα, ο μιναρές για τον Μαχφούζ συμβολίζει την ψυχική και πνευματική απομόνωση του ανθρώπου όπου γης, το τζαμί αποτελεί το καταφύγιό του από τους φόβους και τις αδυναμίες του. Η θρησκεία αναφέρεται σαν ένα οικουμενικό, πανανθρώπινο δόγμα κι αυτό αργότερα δημιούργησε σχολή. Μετά από αυτόν άρχισαν να βλέπουν τα πράγματα με μεγαλύτερη κατανόηση και ανεκτικότητα.
Πόσο διαδεδομένος είναι ο Καβάφης στη σύγχρονη αιγυπτιακή πνευματική ζωή;
Π.Κ.: Πάρα πολύ. Και αν σκεφτείς ότι είναι πολύ ιδιαίτερος ποιητής. Εχει επηρεάσει πολλούς Αραβες ποιητές και συγγραφείς.
Οταν μεταφράζετε λογοτεχνία άλλων αραβικών χωρών αντιμετωπίζετε πρόβλημα άλλων διαλέκτων;
Π.Κ.: Ο γραπτός αραβικός λόγος είναι ένας και ενιαίος. Μόνον η προφορική ομιλία αλλάζει από χώρα σε χώρα.
Εκτός Αιγύπτου, παρατηρείται άνθηση της λογοτεχνίας;
Π.Κ.: Στον Λίβανο υπάρχει μεγάλη άνθηση, με πολύ σημαντικές γυναίκες. Εχω μεταφράσει τη Χόντα Μπαρακάτ, της οποίας η γραφή δεν έχει καμία σχέση με το αραβικό στερεότυπο. Θα μπορούσε να συγκριθεί με οποιονδήποτε δυτικό συγγραφέα. Παρότι θίγει θέματα «τοπικά», όπως τον εμφύλιο που δίχασε τον Λίβανο, ή τη γυναικεία χειραφέτηση στη χώρα της, το κάνει με τέτοιον τρόπο που θα μπορούσε κάλλιστα να σταθεί στο παγκόσμιο λογοτεχνικό προσκήνιο. Αλλά οι συγγραφείς από τον Λίβανο, όπως και στη βόρεια Αφρική, έχουν το προνόμιο είτε να γράφουν στα γαλλικά είτε να εκδίδονται κατευθείαν στη Γαλλία. Ετσι έχουν μια άλλη εξέλιξη.
Πού αλλού βλέπετε εξέλιξη;
Π.Κ.: Σ’ ένα συνέδριο που συμμετείχα στην Αγία Πετρούπολη, έπεσα σε μια ρωσική μετάφραση ανθολογίας διηγημάτων από τη Σαουδική Αραβία. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση και ο μεταφραστής μού μίλησε για τον δυναμισμό και την ελευθερία θεμάτων. Μάλιστα υπήρχαν και γυναίκες συγγραφείς, που είναι μεγάλη κατάκτηση αν σκεφτεί κανείς ότι μέχρι πρόσφατα δεν είχαν δικαίωμα να εκφράζουν ανοιχτά τις απόψεις τους. Επίσης υπάρχουν πολλοί Παλαιστίνιοι που συνεχίζουν να θίγουν το πολιτικό τους θέμα. Τώρα αποκτά λογοτεχνία και το Σουδάν!
Ποια είναι η στάση της νέας γενιάς Αράβων απέναντι στο Ισραήλ;
Π.Κ.: Να αποστασιοποιηθούν, γιατί να συμφιλιωθούν είναι αδύνατον. Αλλωστε δεν είναι λίγοι αυτοί που διατηρούν καλές φιλίες με την απέναντι πλευρά.
Εχετε μεταφράσει και το Κοράνι στα ελληνικά.
Π.Κ.: Ενα πάρα πολύ δύσκολο εγχείρημα, του οποίου την επικινδυνότητα συνειδητοποίησα αφότου εκδόθηκε, γιατί τότε μου έστειλαν την έγκριση από το Ιερατικό Πανεπιστήμιο ελ Αζχαρ και κατάλαβα πως είχαν ελέγξει τη μετάφραση σχολαστικά. Εγώ απλώς το αντιμετώπισα λογοτεχνικά, αφού άλλωστε στο τέλος γίνεται τελείως ποιητικό.
Ποια είναι η πρώτη εικόνα που πάντα αποζητάτε όποτε επιστρέφετε στο Κάιρο;
Π.Κ.: Τις πυραμίδες! Γιατί εκεί περνούσα όλες τις ελεύθερες ώρες μου, γράφοντας και διαβάζοντας. Απειρες ώρες μοναξιάς και περισυλλογής