«Στους δρόμους του Καΐρου» Της Πέρσας
Κουμούτση.
Το κείμενο της
καθηγήτριας του Παντείου Πανεπιστημίου Ματούλας Τομαρά- Σιδέρη
Έχουμε μπροστά μας ένα βιβλίο με τον τίτλο «Στους δρόμους του Καΐρου» γραμμένο από την Καϊρινή συγγραφέα και έγκριτη μεταφράστρια
του Αιγύπτιου Νομπελίστα Ναγκίμπ Μαχφούζ, την Πέρσα Κουμούτση. Το βιβλίο
διασώζει την πόλη του Καΐρου και μεταπλάθει σε τέχνη την εποχή, τον άνθρωπο,
τον έρωτα, τον θάνατο, την ζωή. Η συγγραφέας προσεγγίζει το θέμα της με μεγάλη
επιδεξιότητα και με βαθιά συναισθηματική επένδυση καλλιεργώντας την λογοτεχνία
της Διασποράς. Είναι φανερό ότι μέσα στις σελίδες αυτού του βιβλίου συναντώνται
2 ψυχές. Η ψυχή της Ελληνίδας που πάντα την συνοδεύει η Καϊρινή της εμπειρία,
ακόμη κι αν οι τροπές της ιστορίας την απομάκρυναν από τον αγαπημένο της τόπο,
Και η ψυχή της Αιγυπτίας, όπως αποτυπώνεται με τρόπο θαυμαστό στο έργο του
Ναγκίμπ Μαχφούζ. Πρόκειται για μία ατμοσφαιρική μαρτυρία που μέσα από τα 18
υποκεφάλαιά της, τον πρόλογο και τον επίλογό της, αναδύεται ο χώρος, ο χρόνος
αλλά και η πνευματική ταυτότητα του μεγάλου δασκάλου, του Ναγκίμπ Μαχφούζ.
Όλα τα υποκεφάλαια αυτά τα προλογίζει με ένα
μότο του Μαχφούζ που μαζί με τις συχνότατες αναφορές στο έργο του – αναφορές
που τις συναντάμε σ ́ όλες σχεδόν τις σελίδες του βιβλίου – πλάθουν ένα
θαυμαστό «περίπατο» γεμάτο με μηνύματα ζωής και αξίες όπως είναι εκείνες της
ευγένειας, της ειλικρίνειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας και του
πολιτισμού. Πρόκειται για μια παράδοξη καταγραφή που διέπεται εξ ολοκλήρου από
την πνευματική οντότητα του Ναγκίμπ Μαχφούζ. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι απ αυτόν
έχει οικειοποιηθεί η συγγραφέας τον ρεαλισμό στον τρόπο γραφήςτης. Έναν
ρεαλισμό που τον έχει μεταπλάσει και τον έχει προσαρμόσει στην Αιγυπτιώτικη
λογοτεχνία.
Η Πέρσα Κουμούτση υιοθετεί ένα όμορφο
αφηγηματικό εύρημα – τον περίπατο με το ποδήλατο – σε όλους τους χώρους που
έχουν μια σημασία γι αυτήν στην πόλη του Καΐρου και τελικά αφιερώνει το βιβλίο
της στην Αίγυπτο, σφραγίζοντας έτσι την λογοτεχνία της Ελληνικής Διασποράς εκεί! Ακολουθώντας την στον πρώτο τόπο
κατοικίας της βρισκόμαστε μπροστά στις Πυραμίδες. Γνωρίζουμε τις συνθήκες
διαβίωσης εκεί, τις ιδιαιτερότητες που έχει το κλίμα της ερήμου... Στη συνέχεια, καταγράφεται με επιτυχία από την
συγγραφέα η αλλαγή της εικόνας της περιοχής γύρω από τις Πυραμίδες – λόγω της
αστυφιλίας – και αποδίδεται πολύ παραστατικά η καινούρια της κατοικία, σε
πολυκατοικία (αυτή την φορά) της οδού Μουράτ, στον 5ο με τα 150 σκαλοπάτια
!
Τα χρόνια κυλάνε μέσα στην ταξική διάκριση που
υπάρχει στην γειτονιά, μέσα στην πολυπολιτισμικότητα του χώρου, στις
νοοτροπικές εμμονές με τε τις θρησκευτικές ιδιαιτερότητες των Αιγυπτίων, το
ραμαζάνι και τον μουεζίνη με τα θρηνητικά του καλέσματα. Η παιδική ψυχή της 9χρονης
τότε συγγραφέως μέσα σε αυτό το κλίμα ωριμάζει, ενώ μέσα από την γνωριμία της
με τον Αντέλ, τον Αιγύπτιο συνομήλικο φίλο της, βιώνει την σαγήνη του πρώτου,
του παιδικού της έρωτα.
Στην ώρα της διασκέδασης και του παιχνιδιού,
μέσα από το όνομά της (Έλσα-Ελισάβετ), ένα όνομα με φανερή την ξενική του
προέλευση, τίθεται για πρώτη φορά και τόσο αναπάντεχα το ζήτημα της πατρίδας
και της εθνικής ταυτότητας.
Είναι ένα
ζήτημα που την προβληματίζει. Η αίσθησή της ότι την ίδια στιγμή είναι Ελληνίδα,
αφού οι γονείς της είναι Έλληνες, αλλά και Αιγυπτία, αφού ζει στην Αίγυπτο,
ξεδιπλώνει μπροστά μας τις ιδιαιτερότητες – τις ομοιότητες και τις διαφορές –
μεταξύ της φυσικής και της θετής πατρίδας. Παράλληλα, τίθεται εκ νέου το ζήτημα
του επαναπατρισμού και των δυσκολιών που εμπεριέχονται στον ορισμό του
προκειμένου για την δεύτερη γενιά των μεταναστών, αφού ο τόπος γέννησής τους
συμβαίνει να είναι ...η θετή τους πατρίδα. Η πολιτική ιστορία της Αιγύπτου και
η κοινωνική της εξέλιξη στο β’ μισό του αιώνα αποτελούν το υπόστρωμα αυτού του
εκπληκτικού περίπατου στους δρόμους του Καΐρου.
Μέσα από τις συζητήσεις των δύο φίλων (του
Αντέλ και της Έλσας) ξανανιώνει η Αιγυπτιακή νεότερη ιστορία. Το κίνημα του
1952, η αποχώρηση των Άγγλων, η ανάπτυξη της γεωργίας και βιομηχανίας, το
φράγμα του Ασσουάν, η οργάνωση του στρατού, ο Αραβοϊσραηλινός πόλεμος των 6
ημερών και η ήττα των Αιγυπτίων το 1967.
Το οδυνηρό επακόλουθο της οικτρής οικονομικής
κατάστασης που επικράτησε τότε στην Αίγυπτο, η ανεργία και η φτώχεια, υποχρέωσε
τους γονείς του Αντέλ να μεταναστεύσουν σε άλλο Αραβικό κράτος.
Η οικονομική
κρίση λοιπόν οδήγησε στη μετανάστευση και στην απώλεια του φίλου. Ήταν το πρώτο
πλήγμα στην παιδική ψυχή. Ο Αντέλ έφυγε από την Αίγυπτο, έφυγε από την γειτονιά
και από την ζωή της... Ακολούθησαν τα μαθητικά χρόνια. Η Αμπέτειος
Σχολή , στην οποία μαθήτευσε η συγγραφέας, ήταν από τα πρώτα Ελληνικά
ευεργετήματα στο Κάιρο αφού είχε ιδρυθεί το 1860 και συγκρινόταν τότε με την
Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη. Το όραμα της Αμπετείου ήταν να
καλλιεργήσει τη διαπολιτισμική συνείδηση και τον κοσμοπολιτισμό στους μαθητές
της, εμπεδώνοντας παράλληλα την Ελληνική
γλώσσα και κουλτούρα, και να διαμορφώσει την Ελληνική τους ταυτότητα .
Στο βιβλίο της
η συγγραφέας παραθέτει λόγια του Μαχφούζ που αναφέρονται στη γυναίκα και
μαρτυρούν τον θαυμασμό του, την εκτίμηση και την αγάπη του προς το πρόσωπό της.
« Στόχος της γυναίκας είναι η δημιουργία
», μας λέει ο Μαχφούζ και κάπου πιο κάτω επισημαίνει ότι : « Τα κινήματα χειραφέτησης των γυναικών
αποτελούν τα βασικότερα συστατικά για οποιαδήποτε αναγέννηση στην ιστορία των
ανθρώπων. Μια κοινωνία δεν μπορεί να ανανεωθεί ή να εξελιχθεί, αν η προσπάθειά
της αυτή δεν συνοδεύεται από ένα κίνημα για την γυναικεία χειραφέτηση ».
Παραθέτει επίσης λόγια του για τον θάνατο όταν αυτός μας διαβεβαιώνει ότι : « Ο
θάνατος είναι όμορφος, αλλά τον έχουν διαβάλει, γιατί χωρίς αυτόν η ζωή δεν θα
είχε καμία αξία ».
Αυτά τα λόγια
κάνουν την Πέρσα Κουμούτση να συμπλέκει στην φαντασία της τον δάσκαλο με τον
πατέρα της. Στη συνέχεια μας μιλάει για
το Πανεπιστήμιο του Καΐρου και για τα φοιτητικά της χρόνια σε αυτό. Για τη
δημιουργία νέων γνωριμιών, για τις καινούριες της φιλίες. Μας δίνει στοιχεία
για την ιστορία του σύγχρονου, μοντέρνου Αιγυπτιακού θεάτρου που διδάχθηκε.
Επιμένει στην επίσκεψη του Άρθουρ Μίλερ εκεί και στην συνάντησή της με τον
αρχαιολάτρη καθηγητή της Χάμντι Ιμπραήμ από τον οποίο μαθαίνει να διακρίνει σαν
σημαντικότερες αξίες την αλήθεια, την αγάπη, την σοφία, την γνώση. «Λατρέψτε τες και αντισταθείτε σε οτιδήποτε
συντελεί στην αποσύνθεσή τους», παραγγέλλει ο σπουδαίος δάσκαλος και
μεταφραστής της αρχαίας Ελληνικής και Λατινικής Γραμματείας, ο καθηγητής Χάμντι
Ιμπραήμ που το 2006 το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ τον συμπεριέλαβε στους 100
σημαντικότερους ανθρώπους του πνεύματος. Ο καιρός περνάει και η φοιτητική της ζωή
συνεχίζεται. Η ίδια εξακολουθεί να βιώνει μέσα της τη σύγκρουση μεταξύ των δύο
πατρίδων, της Ελλάδας και της Αιγύπτου. Παρακολουθεί τις φοιτητικές διαδηλώσεις
ενάντια στο κυβερνητικό κατεστημένο. Βιώνει τη δυσάρεστη απόρριψή της από τους
Αιγύπτιους συμφοιτητές της. Είναι η «ξένη» !!! φοιτήτρια, λένε χαρακτηριστικά
κάποιοι απ ́ αυτούς.
Με το πολιτικό επεισόδιο του 1978 που αναφέρει
η συγγραφέας βιώνουμε όλοι μας το « τέλος εποχής » και τη διαδοχή του Σαντάτ
από τον Μουμπάρακ. Αυτό το «τέλος εποχής» οδήγησε και την συγγραφέα στην
αναχώρησή της από την Αίγυπτο, στην αναχώρησή της από την πατρίδα της καρδιάς
της, χωρίς να βρεί το κουράγιο να αποχαιρετήσει κανέναν πίσω της. Η εγκατάστασή της στην Ελλάδα και οι δυσκολίες
προσαρμογής της στη νέα ζωή, στο νέο περιβάλλον καταγράφονται πολύ επιδέξια. Η πρώτη μετάφραση έργων του Μαχφούζ από την
Πέρσα Κουμούτση ήταν γι αυτήν μία πνευματική, κατά κάποιο τρόπο, επιστροφή της
στην Αίγυπτο που την διευκόλυνε να είναι συγχρόνως κοντά και στις δύο της
πατρίδες. Έτσι άνοιξε για την συγγραφέα
ο δρόμος ενσωμάτωσής της στον νέο χώρο.
Ακολούθησε η
τακτοποίηση των ενοχών για την «φυγή» της από την Αίγυπτο. Μέσα από το
πνευματικό της έργο, μέσα δηλαδή από τις μεταφράσεις του Ναγκίμπ Μαχφούζ,
κατορθώνει και επανασυνδέεται με την Αίγυπτο, κατορθώνει και ισορροπεί
βιώνοντας και τις δύο πατρίδες, το ίδιο γι ́ αυτήν αγαπημένες ! Από το κείμενο συνολικά αναβλύζει μελαγχολία
και νοσταλγία. Η πρώτη επιστροφή στο Κάιρο μετά από 15 χρόνια απουσίας ήταν για
την συγγραφέα ένα «προσκύνημα», μια απόδοση «φόρου τιμής» σε μία πατρίδα που δεν ξεχνιέται! Το Χαν-ελ Χαλίλ, το
Πανεπιστήμιο Αλ Αζχάρ, η συνοικία Ελ Σαναντικίγια, το σοκάκι του Μιντάκ...
Κυρίες και Κύριοι,
Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα
αντιπροσωπεύει μια σημαντική μαρτυρία και μια σειρά διορατικούς στοχασμούς που
εμπλουτίζουν και τροφοδοτούν την έρευνα. Αυτός είναι ο λόγος που μίλησα με
θερμά λόγια για το συγκεκριμένο βιβλίο στους φοιτητές μου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο,
στο μάθημα της Ελληνικής Διασποράς και του Παροικιακού Ελληνισμού που τους
διδάσκω. Άλλωστε η ίδια η συγγραφέας, η αγαπητή Πέρσα Κουμούτση, έχει
προσκληθεί και έχει παρουσιάσει το έργο της με μεγάλη απήχηση στους φοιτητές.
Πρόκειται για
ένα εξαιρετικό ανάγνωσμα για όσους έχουν γνωρίσει την εμπειρία της ζωής στη
Διασπορά αλλά και για εκείνους που θέλουν να μάθουν για αυτήν.
Σας προτείνω
λοιπόν να παρακολουθήσετε τον περίπατο αυτό μέσα από τις σελίδες του βιβλίου
που η Πέρσα Κουμούτση έγραψε για εμάς.
