Πέρσα Κουμούτση: «Είμαστε όλοι "υποθηκευμένοι"…»

Αναδημοσίευση από το Τimes News 16 Σεπτεμβρίου 2016, συνέντευξη στο Νικο Λαγκαδινό.

Πέρσα Κουμούτση: «Είμαστε όλοι "υποθηκευμένοι"…»


Στην πεζογράφο και μεταφράστρια Πέρσα Κουμούτση πιστώνεται και το γεγονός ότι με τις μεταφράσεις της από τα αραβικά των έργων του Ναγκίμπ Μαχφούζ, έδωσε την ευκαιρία στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό να γνωρίσει τον αιγύπτιο νομπελίστα συγγραφέα, που ήταν πολύ δημοφιλής στον αραβικό κόσμο. Ωστόσο, η Π. Κουμούτση έχει μια εξαιρετική θητεία στην λογοτεχνία μας. Εδώ γνωρίζουμε μια δημιουργό για ζητήματα απλά, καθημερινά:

• Τι νοσταλγείτε περισσότερο;

Αν με ρωτούσατε πριν από μερικά χρόνια, θα σας έλεγα την πόλη όπου γεννήθηκα, τα αγαπημένα πρόσωπα που χάθηκαν, το παρελθόν, τη νιότη κλπ. Τώρα δεν νοσταλγώ τίποτα. Έχω ξορκίσει τη νοσταλγία γράφοντας τα βιβλία μου. Η νοσταλγία είναι ένας είδος εξάρτησης, αν δεν απαλλαγούμε από τις παλιές θύμησες, θα μας διαφεντεύουν πάντα, θα συνεχίζουν να μας «στήνουν μακάβριο χορό», όπως έλεγε και ο Καρυωτάκης. Κοιτάζω μπροστά.

• Ποιο είναι το αγαπημένο σας ταξίδι;

Το πνευματικό ταξίδι. Εκείνο που μας έχουν χαρίσει μεγάλοι δημιουργοί. Αλλά και τα δικά μου, εκείνα που επινοώ όταν γράφω τις ιστορίες μου.

• Ποια θεωρείτε ως την πιο υπερτιμημένη αρετή;

Δεν υπάρχει υπερτιμημένη αρετή. Κατά τον Αριστοτέλη, είναι συνειδητή δραστηριότητας, που γίνεται εντέλει σταθερή ιδιότητα της ψυχής. Αλλά αν έπρεπε να επιλέξω θα σας έλεγα, η καλή προαίρεση. Προσωπικά μου έχει στοιχήσει ακριβά.

• Πoια, κατά τη γνώμη σας, είναι τα μεγαλύτερα πρoβλήματα της ελληνικής κoινωνίας;

Η φιλαυτία της, η ημιμάθειά της, η ευπιστία της.

«Τα πάντα είναι πολιτική…»

• Σας ενδιαφέρει η πoλιτική;

Τα πάντα είναι πολιτική. O τρόποs που ζει κανείς, η στάση του απέναντι στους άλλους, απέναντι στα ιδανικά, τις πεποιθήσεις του κ.λπ. Υπ’ αυτή την έννοια με ενδιαφέρει.

• Τι γνώμη έχετε για τους πολιτικούς;

Τη χείριστη. Αλλά για να μην είμαι αφοριστική, συμπληρώνω ότι  λίγοι είναι εκείνοι που πραγματικά νοιάζονται για το καλό των πολιτών. Οι περισσότεροι νοιάζονται για τη δική τους καλοπέραση, το βόλεμά τους. Εκμεταλλεύονται την πολιτική για το προσωπικό τους συμφέρον. Είναι αποδεδειγμένο.

• Αγαπάτε το θέατρο;

Προτιμώ να διαβάζω τα θεατρικά κείμενα. Μου δίνεται έτσι η ευκαιρία να «οικειοποιηθώ» το ρόλο του σκηνοθέτη, του σκηνογράφου, των ηρώων κ.λπ. Η ανάγνωση είναι ένα είδος δημιουργίας. Το να βλέπω παθητικά ένα έργο που μου προσφέρεται έτοιμο, όσο καλό κι αν είναι, δεν με ιντριγκάρει πάντα.

• Ποια είναι η θέση της τέχνης (θέατρο, μουσική, ζωγραφική, κ.λπ.) στην εποχή μας;

Σ’ όλους αυτούς τους χώρους που αναφέρετε, υπάρχουν σημαντικοί και άξιοι  δημιουργοί, που περιμένουν μια ευκαιρία να αναδείξουν τη δουλειά τους. Όμως, και σ’ αυτούς τους χώρους, δυστυχώς, κυριαρχούν τα ίδια προβλήματα που διέπουν τον χώρο του βιβλίου, για παράδειγμα. Δεν υπάρχουν κονδύλια, έτσι πολλά ταλέντα κι άνθρωποι με καινοτόμες ιδέες παραμένουν στην αφάνεια ή στο περιθώριο.

• Μήπως η τέχνη κινδυνεύει να απομονωθεί εξαιτίας της τηλεόρασης και συνεπώς μήπως πρέπει να αναζητήσει καινούργιες μορφές και να επανεξετάσει την κοινωνική λειτουργία της;

Συμβαίνει κι αυτό. Ωστόσο, ανέκαθεν η τέχνη ήταν απομονωμένη από το σύνολο. Δεν υπάρχει παιδεία, ή επαρκής γνώση για την αναγκαιότητα ή τη λειτουργία της. για αυτό πάντα απευθυνόταν στους πολύ λίγους και μάλιστα σε εκείνους που έχουν την ευκαιρία μιας διαφορετικής, τολμώ να πω «προνομιούχου» παιδείας. Η τέχνη δυστυχώς απευθύνεται σε ένα πολύ μικρό κομμάτι της κοινωνίας, ενώ θα έπρεπε να παίζει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη και την αναμόρφωσή της.
«Η τέχνη είναι πλέον συνυφασμένη με τις δημόσιες σχέσεις, τα κυκλώματα, τις γνωριμίες, το χρήμα…»

• Σε μια εποχή αποξένωσης, πολεμικών συγκρούσεων, κοινωνικών αναταραχών, φτώχειας, ανισοτήτων, φόβου για την επόμενη ημέρα κ.λπ., τι μπορεί να κάνει η τέχνη;

Η τέχνη θα μπορούσε να πετύχει πολλά. Θα μπορούσε να βοηθήσει στην εξέλιξη και την πρόοδο μιας κοινωνίας, όπως ανέφερα πιο πάνω, την αναμόρφωση της, αλλά δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν ήταν ποτέ εφικτό, τώρα περισσότερο από ποτέ. Η τέχνη είναι πλέον συνυφασμένη με τις δημόσιες σχέσεις, τα κυκλώματα, τις γνωριμίες, το χρήμα. Στο χώρο του βιβλίου για παράδειγμα, αν ένας δημιουργός προσπαθήσει να προτείνει κάτι το νεωτερικό, το διαφορετικό είναι καταδικασμένος, κινδυνεύει μάλιστα  να εξοστρακιστεί από το σύστημα που επιζητεί πάντα την πεπατημένη, τη  «σίγουρη συνταγή». Οποιαδήποτε απόκλιση από τον γνώριμο, το εύπεπτο  ή το σύνηθες μπορεί να αποβεί καταστροφικό για τον ίδιο τον δημιουργό. Μου λένε πως η εποχή δεν είναι πια πρόσφορη για πειραματισμούς. Ποτέ δεν ήταν στην Ελλάδα.

• Είναι ο κόσμος μας παράλογος;

Ο κόσμος δεν είναι παράλογος αλλά έχει μάθει να υπακούει στις παράλογες, συχνά «εξωφρενικές» απαιτήσεις και τους όρους που του έχουν επιβάλει κάποιοι «δυνατοί».

• Τι είναι εκείνο που δίνει νόημα στον άνθρωπο;

Η εργασία, η αγάπη, η αμοιβαιότητα των συναισθημάτων, των ιδεών και της σκέψης.

• Έχει πνευματικότητα η κεντρική εξουσία (η κυβέρνηση, τα κόμματα);

Θα έπρεπε, αλλά δεν έχει. Εξάλλου πνευματικότητα και εξουσία είναι δυο αντικρουόμενες έννοιες, κατά τη γνώμη μου, δεν συμβιβάζονται. Ο πνευματικός άνθρωπος οφείλει να στέκεται  απέναντι στην εξουσία, να την κριτικάρει, και να καταδικάζει την κατάχρησή της. Για αυτό οι πνευματικοί άνθρωποι δεν μπορούν να γίνουν ποτέ πολιτικοί, εκτός αν αποποιηθούν αυτό που πραγματικά είναι.
«Η πνευματικότητα είναι κατάκτηση των λίγων…»

• Η νεοελληνική κοινωνία, γενικότερα, έχει πνευματικότητα;

Ένα μεγάλο μέρος της δεν ξέρει καν τι σημαίνει ο όρος. Ή τον συγχέει με την θρησκευτικότητα. Παρόλα αυτά επειδή έχω ζήσει στο εξωτερικό,  μπορώ να πω ότι το ίδιο συμβαίνει λίγο ως πολύ παντού στις σύγχρονες κοινωνίες. Η πνευματικότητα είναι κατάκτηση των λίγων.

• Τι σημαίνει για σας η λέξη «ήθος»;

Ήθος είναι η γενναία και ειλικρινής στάση απέναντι στη ζωή, απέναντι στους άλλους, απέναντι στη εργασία μας, στον ίδιο τον εαυτό μας. Είναι η ακεραιότητα ενός ανθρώπου, η καθαρότητα των συναισθημάτων του, ο χαρακτήρας και η συμπεριφορά του στις δύσκολες στιγμές/καταστάσεις.

• Πoια είναι η ωραιότερη λέξη της ελληνικής γλώσσας;

Αφοσίωση.

• Ποιος φταίει για το περιορισμένο λεξιλόγιο των νεοελλήνων: οι γονείς, το σχολείο, τα μέσα ενημέρωσης, η παγκοσμιοποίηση;

Όλα αυτά μαζί. Αλλά τη μεγαλύτερη ευθύνη έχει, νομίζω, το σχολείο. Δυστυχώς, το σχολείο. είναι υπεύθυνο για πολλά και τραγικά λάθη, γενικότερα.

• Υπάρχει περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση στους πολίτες ή όλοι γράφουν στα παλιά τους τα παπούτσια την προστασία του περιβάλλοντος;

Μια μερίδα είναι αρκετά ευαισθητοποιημένη, αλλά δυστυχώς η μερίδα αυτή είναι μικρή σε σχέση με το σύνολο.

• Κινδυνεύουμε στ’ αλήθεια από τη μόλυνση του περιβάλλοντος ή απλώς πρόκειται για υπερβολές των οικολόγων;

Φυσικά και κινδυνεύουμε. Είναι αποδεδειγμένο, αλλά νομίζω ότι κι εμείς οι ίδιοι το νιώθουμε, τώρα περισσότερο από ποτέ.

• Είναι υποφερτή η πόλη σας;

Μένω στην Ηλιούπολη, είναι ανθρώπινη πόλη με μεγάλες πλατείες, καλή ρυμοτομία και αρκετό πράσινο, δεν έχω παράπονο.

«Κινδυνεύουμε από την αμάθεια μας, από την αδιαλλαξία μας και την έλλειψη κατανόησης…»

• Μήπως κινδυνεύουμε από τους πρόσφυγες/μετανάστες;

Για ποιον λόγο; Δεν υπήρχε ιστορική στιγμή χωρίς πρόσφυγες και μετανάστες. Δεν κινδύνευσε κανείς. Αντιθέτως, διδαχτήκαμε από τους άλλους, γνωρίσαμε την κουλτούρα τους. Κινδυνεύουμε από την αμάθεια μας, από την αδιαλλαξία μας και την έλλειψη κατανόησης.

• Υπάρχει φόβος να χάσουμε την εθνική μας ταυτότητα;

Και πάλι θα σας ρωτήσω: για ποιον λόγο; Αλλά ποια ακριβώς είναι αυτή η εθνική ταυτότητα; Έχουν διασαλευτεί τα μέτρα και τα όρια της, όμως σίγουρα, όχι εξαιτίας του μεταναστευτικού.

• Δικαιούμαστε να υποστηρίζουμε ότι είμαστε απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων;

Από πολλούς άλλους λαούς, ναι.

• Έχoυν σημασία oι απoλoγισμoί στη ζωή μας;

Έχουν, αρκεί να μην μας αλυσοδένουν με το παρελθόν, με τα παλιά μας λάθη, να μη μας εμποδίζουν να προχωρήσουμε μπροστά. Να μην γίνουν δηλαδή κάτι σαν τροχοπέδη ή εμμονή.

• Πόσες ώρες εργάζεστε;

Παλαιότερα δούλευα έως και 15 ώρες την ημέρα. Τα τελευταία χρόνια-κυρίως λόγω των συνθηκών – πολύ λιγότερο και λυπάμαι πολύ για αυτό, καθότι εργασιομανής από τα «γεννοφάσκια» μου .

• Τι είναι για σας η μοναξιά;

Περισυλλογή, ανασυγκρότηση, αναστοχασμός, προσωπική ανάπτυξη, αυτογνωσία. Και βέβαια για μένα, όπως και για πολλούς συγγραφείς η μοναξιά είναι συνήθως συνυφασμένη με τη δημιουργία.

• Είστε ρομαντική;

Ήμουν. Ο ρομαντισμός έχει να κάνει με τη νεότητα, με τον αθώο και ανυποψίαστο τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα- κυρίως εξαιτίας της έλλειψης εμπειριών.

• Η γυναίκα σήμερα στην Ελλάδα είναι ίση με τον άνδρα;

Αν εννοείτε στην ανεργία; στη δυστυχία; στην απογοήτευση; τη ματαίωση των ονείρων; Ναι, σ’ όλα αυτά είναι ίση με τον άνδρα.

• Είστε φεμινίστρια ή πιστεύετε ότι ο φεμινισμός έχει δημιουργήσει προβλήματα στη γυναίκα;

Δεν είμαι φανατική φεμινίστρια, αλλά δεν πιστεύω ότι ο φεμινισμός  έχει δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα στη γυναίκα. Ή να το θέσω αλλιώς, τα θετικά που επέφερε υπερκεράζουν τα αρνητικά.

• Σας αρέσoυν τα ταξίδια;

Πολύ και έχω κάνει αρκετά. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, κι όπως ανέφερα πιο πάνω, προτιμώ τα πνευματικά ταξίδια Τα πνευματικά και νοερά ταξίδια δεν κοστίζουν τίποτα.

• Πoιo μέρoς αγαπάτε ιδιαίτερα;

Δεν υπάρχει  συγκεκριμένο μέρος. Όμως επειδή αγαπώ τη θάλασσα μου αρέσει να περνώ αρκετές ώρες στην παραλία, ιδίως το καλοκαίρι. Το χειμώνα μου αρέσει η γωνιά του σπιτιού, όπου εργάζομαι.

• Tι αγαπάτε περισσότερo στoν κόσμo;

Τα παιδιά, τα ζώα, τη φύση.

• Τι θεωρείτε ως τον έσχατο βαθμό δυστυχίας;

Το να στερηθεί κανείς την ψυχική του γαλήνη.

• Σας απασχολεί ο χρόνος;

Όχι, πια. Έχω συμφιλιωθεί με την ιδέα. Άλλωστε είμαστε και στεκόμαστε ανήμποροι μπροστά στο χρόνο. Μόνο όταν αποδεχτούμε την ιδιαιτερότητά του –ότι δεν στέκεται ποτέ και πουθενά– μπορούμε να χαρούμε ό,τι μας προσφέρει και για όσο μας το προσφέρει.

• Πιστεύετε στην φιλανθρωπία ή στην αλληλεγγύη;

Ακράδαντα. Για μένα είναι υπέρτατες αξίες κι αρετές.

• Για σας, τι σημαίνει παγκοσμιοποίηση;

Πάντα ήμουν υπέρ της κατάργησης των συνόρων. Οιονδήποτε  συνόρων. Αλλά αυτή είναι μια ρομαντική αντίληψη καθώς στην πράξη η παγκοσμιοποίηση επέφερε πολλά προβλήματα στο σύγχρονο άνθρωπο, κυρίως οικονομικά. Αλλά ως ιδέα θα την επικροτώ πάντα.

«Ως Έλληνες πάντα θα παραπαίουμε ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή…»

• Πόσο Ευρωπαίοι είμαστε οι Έλληνες;

Ως Έλληνες πάντα θα παραπαίουμε ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή. Και δεν είναι κακό, αρκεί να μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα θετικά στοιχεία της κάθε πλευράς.

• Ο  Έλληνας είναι εχθρός της πειθαρχίας και του κανόνα;

Κατά γενική ομολογία, είναι. Ωστόσο, ξέρω πολλούς Έλληνες που είναι της πειθαρχίας και του κανόνα.

• Τι λείπει από τον Έλληνα σήμερα;

Πολλά λείπουν σήμερα από τον Έλληνα. Κυρίως η ευκαιρία να δημιουργήσει ή να εκφραστεί μέσα από την εργασία του. Είναι εγκληματικό να μη δίνεται η ευκαιρία στους ανθρώπους και δη τους νέους να δημιουργήσουν, να εργαστούν, να εκφραστούν.

• Η «ενωμένη» Ευρώπη θα επιβιώσει;

Δεν έχω ιδέα.

• Ποιο είναι το πολυτιμότερο περιουσιακό σας στοιχείο;

Δεν έχω περιουσιακά στοιχεία. Τα υλικά αγαθά για μένα περιορίζονται στα απολύτως απαραίτητα, εκείνα που μου επιτρέπουν  να ζω με αξιοπρέπεια και χωρίς σημαντικές στερήσεις. Θεωρώ μεγάλη πρόκληση να ζει κανείς χωρίς πολλά ‘αγαθά’. Απαιτεί  ψυχική ωριμότητα. Η κρίση έδωσε την ευκαιρία σε κάποιους ανθρώπους που ζούσαν με υπέρμετρη πολυτέλεια να «μαζευτούν» και να απολαύσουν ουσιαστικότερα πράγματα. Παρόλα αυτά, η εποχή μας είναι άκρως υλιστική.

• Η οικονομική κρίση πιστεύετε ότι θ’ αλλάξει την  κοινωνία μας και προς ποια κατεύθυνση;

Είναι βέβαιο ότι θα την αλλάξει. Ήδη έχουν διενεργηθεί πολλές αλλαγές. Η κυριότερη έγκειται στο ότι συνειδητοποιήσαμε ότι τίποτα δεν είναι βέβαιο, τίποτα δεν είναι δεδομένο. Τα πάντα είναι ρευστά, προσωρινά. Αυτή καθεαυτή η γνώση είναι σημαντική.

• Πιστεύετε ότι θα έρθει κάποια στιγμή που η χώρα μας θα ζει χωρίς τις ξένες εξαρτήσεις;

Το ελπίζω, αν και θεωρώ ότι διανύουμε μια εποχή κατά την οποία όλες οι χώρες του κόσμου, λίγο ως πολύ, είναι οικονομικά εξαρτώμενες, είτε από άλλες χώρες είτε από οικονομικούς κολοσσούς: τα λεγόμενα, corporates, trusts, κεντρικές τράπεζες κλπ . Είμαστε όλοι «υποθηκευμένοι».

• Τι είναι εκείνο που μπορεί να ενσαρκώσει την ελπίδα του αύριο;

Τα παιδιά, οι νέοι, μια διαφορετική αντίληψη για το τι σημαίνει ζωή.

• Τελικά, τι είναι η ζωή;

Μια αλυσίδα από εμπειρίες, άλλοτε θετικές κι άλλοτε αρνητικές. Σε κάθε περίπτωση όμως παροδικές, όπως και η ίδια.

• Πείτε μας για το τελευταίο βιβλίο σας…

Στην ουσία, το βιβλίο «Στους δρόμους του Καΐρου, Περίπατος με τον Ναγκίμπ Μαχφούζ», εκδόσεις Ψυχογιός, αποτελεί ένα διάλογο, μια συνομιλία με τον μεγάλο Αιγύπτιο συγγραφέα Ναγκίμπ Μαχφούζ, το έργο του οποίου με απασχόλησε για σχεδόν είκοσι χρόνια. Όταν ένιωσα ότι ο κύκλος αυτός ολοκληρώνεται- αν και συνεχίζω να τον μελετώ- θέλησα να καταγράψω τα συναισθήματα και την εμπειρία που αποκόμισα όλα αυτά τα χρόνια από την ενασχόληση μου με το έργο του και να την αναδείξω μέσα από μια ιδιότυπη ιστορία με αληθινές προεκτάσεις, αφού βασίζεται σε αληθινά γεγονότα. Στην πραγματικότητα είναι το χρονικό της γνωριμίας και της σχέσης μου μαζί του από τότε που ήμουν παιδί και ζούσα στο Κάιρο της Αιγύπτου. Μια σχέση πλατωνική όπως αυτές που συχνά αναπτύσσονται ανάμεσα σε έναν μεταφραστή και τον συγγραφέα που μελετά για χρόνια, πόσο μάλλον όταν ο μεταφραστής/στρια γνωρίζει και θαυμάζει τον συγγραφέα από παιδί. Αλλά σε ένα δεύτερο επίπεδο, αποτελεί επίσης και μια καταγραφή της σύγχρονης ιστορίας της Αιγύπτου μέσα από τη δική του.

• ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Η Πέρσα Κουμούτση γεννήθηκε στο Κάιρο. Ήρθε στην Ελλάδα αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη Φιλοσοφική Σχολή του Αιγυπτιακού Πανεπιστημίου του Καΐρου. Από το 1993 ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη λογοτεχνική μετάφραση από τα αραβικά και τα αγγλικά. Εκτός από έργα αγγλόφωνων συγγραφέων, έχει μεταφράσει το μεγαλύτερο μέρος του έργου του Αιγύπτιου νομπελίστα λογοτέχνη Ναγκίμπ Μαχφούζ από τα αραβικά, καθώς και έργα άλλων σημαντικών Αράβων δημιουργών, όπως και αραβική ποίηση. Το 2001, τιμήθηκε για το σύνολο των μεταφράσεών της με το Διεθνές Βραβείο Καβάφη, ενώ το αιγυπτιακό κράτος την έχει βραβεύσει δύο φορές για τη συνεισφορά της στην προώθηση και προβολή της στα γράμματα. Έχει λάβει Ειδική Διάκριση από το Τμήμα Ελληνικών και Λατινικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αλ Αζχάρ ενώ έργα της έχουν μεταφραστεί στην αραβική γλώσσα. Έχει συμμετάσχει σε διεθνή λογοτεχνικά συνέδρια, ενώ κείμενα και πεζά της έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Από το 2002 μέχρι σήμερα έχει εκδώσει έξι μυθιστορήματα. Από τις Εκδόσεις Ψυχογιός κυκλοφορούν τα βιβλία της Δυτικά του Νείλου, Καφέ Κλεμέντε, Χάρτινες ζωές και Στους δρόμους του Καΐρου.

Νίκος Λαγκαδινός
Ο Νίκος Λαγκαδινός είναι δημοσιογράφος [ΕΣΗΕΑ]. Σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Θεατρολογία στο 8ο Πανεπιστήμιο του Παρισιού. Έχει εργαστεί ως συντάκτης και αρχισυντάκτης στην ΕΡΤ [τηλεόραση και ραδιόφωνο], στις εφημερίδες Ελεύθερη Γνώμη, Νίκη, Ενημέρωση, Βραδυνή, Ακρόπολις, Αθηναϊκή. Διηύθυνε την εφημερίδα ΕΞΟΡΜΗΣΗ.

Συνέντευξη στη Βάσω Παππά

Συνέντευξη στο Lifo.gr

Συνέντευξη στο lifo.gr και στον Χρήστο Παρίδη

Όταν η Πέρσα Κουμούτση συνάντησε τον Ναγκίμπ Μαχφούζ
Συνέντευξη με την συγγραφέα του βιβλίου "Στους δρόμους του Καΐρου"

Από τον Χρήστο Παρίδη

Πέρσα Κουμούτση

Η Πέρσα Κουμούτση, γεννημένη και μεγαλωμένη στην Αίγυπτο, είναι  μεταφράστρια των περισσότερων βιβλίων του νομπελίστα Ναγκίμπ Μαχφούζ.
Στο βιβλίο της, που μόλις κυκλοφόρησε "Στους δρόμους του Καϊρου -  Περίπατος με τον Ναγκίμπ Μαχφούζ", μας πηγαίνει πίσω στα παιδικά της χρόνια, όταν είχε την τύχη να συναντάει τον ίδιο το συγγραφέα στις εβδομαδιαίες του επισκέψεις σε μία υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού
που βρισκόταν απέναντι από το σπίτι της.

Αυτά, και άλλα πολλά, από τα χρόνια μιας χαρισάμενης εποχής στις όχθες του Νείλου, περιγράφει, σαν ένα όνειρο όπου συχνά διεισδύουν αποσπάσματα από τα γραπτά του σημαντικότερου Άραβα λογοτέχνη.


Διαβάζοντας το βιβλίο σας μου φάνηκε σα μια ονειρική αυτοβιογραφία η  οποία όμως συνδέει γεγονότα με τη λογοτεχνική κληρονομιά μιας χώρα. Για εσάς είναι μία μαρτυρία εποχής που ήρθε η στιγμή να κατατεθεί ή ήταν η  ανάγκη να εξιλεωθείτε για πληγές και ανοιχτούς λογαριασμούς που αφορούν την παιδική ηλικία;

Το βιβλίο είναι ένα ταξίδι νοσταλγικό όσο και λογοτεχνικό. Μια διαδρομή  στο παρελθόν, ακολουθώντας τα βήματα του μεγάλου νομπελίστα συγγραφέα Ναγκίμπ Μαχφούζ, το έργο του οποίου γνώρισα και μελέτησα για δυο σχεδόν δεκαετίες. Το βιβλίο αυτό γράφτηκε για να υπηρετήσει δυο στόχους. Ο πρώτος για προσωπική μου ικανοποίηση, αφού ήταν μια επιθυμία που επιβλήθηκε με μία αναντίρρητη βούληση με τα χρόνια, και δεύτερον ως ένας φόρος τιμής στον ίδιο για τα όσα με δίδαξε, αλλά και στην Αίγυπτο που με τίμησε με την αγάπη την αναγνώρισή της. Τα αυτοβιογραφικά στοιχεία που διέπουν την αφήγηση, ειδικά στο πρώτο μέρος του βιβλίου, βασίζονται σε προσωπικά βιώματα και αποτελούν το όχημα το οποίο με βοήθησε να μεταφέρω τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τους συλλογισμούς μου, όχι μόνο για το έργο του, αλλά και για το ίδιο το πρόσωπο, που γνώρισα και που χωρίς υπερβολή αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα συμβολικά και πολιτισμικά κεφάλαια ολόκληρου του Αραβικού κόσμου και τολμώ να πω ότι δεν περιορίστηκε σε αυτόν. Δεδομένου ότι γνώρισα τον Μαχφούζ σε πολύ μικρή ηλικία, φρόντισα ή τουλάχιστον προσπάθησα να αποδώσω αλλά και να προσδώσω σε αυτό, ειδικά στο πρώτο μέρος μια διάσταση μυθική, εξωπραγματική, ακολουθώντας μοτίβα του ίδιου, δανεισμένα από τα βιβλία του. Γιατί, όπως αναφέρει ο ίδιος, «δεν υπάρχει τέτοια εποχή όπως αυτή που αποκαλούμε παιδική ηλικία, υπάρχει μόνο η εποχή του ονείρου και του μύθου που επιβάλλεται στη μνήμη μας με μια απίστευτη ηδύτητα. Ίσως, μάλιστα, η γλυκύτητα αυτή να είναι απατηλή, κυρίως εξαιτίας των βασάνων που προκαλεί το σήμερα....». Πάνω σε αυτά τα λόγια δομήθηκε το αυτοβιογραφικό μέρος του βιβλίου.

«Ο άνθρωπος είναι προϊόν των εμπειριών του, αλλά ο αντίκτυπος των συγκεκριμένων εμπειριών απαιτεί χρόνο ώσπου να αναδυθεί στην επιφάνεια» λέει ο Ναγκίμπ Μαχφούζ.

Η σχέση σας με τον Ναγκίπ Μαχφούζ μοιάζει καρμική. Οι ιστορίες του μικρού κοριτσιού που συναντάει κάθε εβδομάδα έξω από το σπίτι της τον μελλοντικό νομπελίστα είναι αληθινές;
Την αποκαλώ υπερβατική, καθώς υπερβαίνει τα όρια της εμπειρίας, της «απτής» πραγματικότητας. Οι ιστορίες είναι αληθινές, αλλά είναι επίσης δοσμένες μέσα από ένα μυθικό πρίσμα, έναν εξωραϊστικό καθρέφτη, αφού όταν μεγαλώνουμε τείνουμε να εξιδανικεύουμε το παρελθόν. Οι συναντήσεις
μας, που τότε φάνταζαν στα μάτια μου κάτι το απλό, το καθημερινό, απέκτησαν μυθική διάσταση με τα χρόνια και αυτή τη διάσταση θέλησα να αποδώσω. Ο «Περίπατος» μου με τον Ναγκίμπ Μαχφούζ δεν είναι τίποτα άλλο από την καταγραφή αυτής της σχέσης. Όσο διευρυνόταν η αντίληψή μου για
το μεγαλείο του έργου, της φιλοσοφικής του θεώρησης, τόσο η ανάγκη αυτής της καταγραφής μεγάλωνε. Ώσπου ένιωσα ότι το οφείλω σε εκείνον αλλά και στον εαυτό μου να εξωτερικεύσω συναισθήματα και εντυπώσεις που αποκόμισα. Να υπογραμμίσω το θαυμασμό μου για τα γραφόμενά του που πολλοί έχουν διαβάσει, λίγοι όμως έχουν συλλάβει την αξία και το «μέγεθός» τους, αλλά και να ενώσω τη δική μου σκέψη με τη δική του, αφού από ένα σημείο και έπειτα είχαν πλέον ταυτιστεί σχεδόν σε απόλυτο βαθμό. Επιπλέον, η γνωριμία μου με το ίδιο το πρόσωπο, που μέχρι πρόσφατα δεν τολμούσα να αγγίξω, με απασχολούσε συνεχώς. «Ο άνθρωπος είναι προϊόν των εμπειριών του, αλλά ο αντίκτυπος των συγκεκριμένων εμπειριών απαιτεί χρόνο ώσπου να αναδυθεί στην επιφάνεια» λέει ο ίδιος.

Υπήρξε τραυματική εμπειρία όταν έπρεπε να αφήσετε το Κάιρο, αν και ξέρατε ότι «ανήκατε» αλλού; Αναφέρεστε στην πολιτική κρίση του '70 μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου και στο ρατσισμό των συμφοιτητών σας. Δεν αποθαρρυνθήκατε τότε στο να εξακολουθείτε να ζείτε εκεί;

Όσο τραυματικό είναι για ένα παιδί όταν το ξεριζώνουν από το σπίτι του. Πατρίδα για ένα παιδί είναι ο τόπος που μεγαλώνει, το οικείο περιβάλλον του, ανεξάρτητα από το πώς ονομάζεται, και είναι εκείνο που καθορίζει σε μέγιστο βαθμό την ταυτότητά σου. Τότε ένιωθα μέρος της Αιγύπτου, αφού αυτή γνώρισα ως μητέρα πατρίδα, αλλά η ιδέα της επιστροφής ήταν κάτι που έμελλε να με συνοδεύει πάντα, δεν ήταν εύκολο να την παρακάμψω ή να την αγνοήσω. Όσο για το ρατσισμό, ουδέποτε με αποθάρρυνε. Όπως περιγράφω και στο βιβλίο, το κάθε ξέσπασμα ήταν πρόσκαιρο, διαλυόταν γρήγορα. Η σύνεση, η φιλία και προπαντός ο σεβασμός υπερίσχυαν στο τέλος. Έπειτα, οι σχέσεις μου με τους καθηγητές μου ήταν άριστες, δε θα επέτρεπαν ποτέ να μου συμβεί κάτι κακό.

Γιατί δεν επιδιώξατε ποτέ να έρθετε σε επαφή με τον Μαχφούζ όταν αρχίσατε να τον μεταφράζετε; Σας αρκούσε αυτή η λογοτεχνική «συγγένεια» με την ασφάλεια της γεωγραφικής και της πολιτισμικής απόστασης;
Του έγραφα τακτικά τα πρώτα χρόνια, αλλά οι επιστολές μου, κατάλαβα, ότι έμεναν ανεπίδοτες. Όταν άρχισα να του γράφω είχε ήδη δεχτεί τη γνωστή επίθεση και είχε υποστεί μεγάλη ζημιά στον αυχένα με αποτέλεσμα να μη διαβάζει ο ίδιος τις επιστολές, ούτε φυσικά και να απαντά στην αλληλογραφία του. Προφανώς κάποιος γραμματέας είχε αναλάβει αυτή τη δουλειά και ενδεχομένως δεν έκανε ποτέ τον κόπο να του τις μεταφέρει. Ίσως και να μη διαβάστηκαν ποτέ. Έπειτα, τα δρακόντεια μέτρα προστασίας που του παρείχαν από τότε δεν επέτρεπαν σε κανέναν να τον προσεγγίζει. Το κεφάλαιο στο οποίο περιγράφω την περιπλάνηση μου στο παλαιό Κάιρο, αναζητώντας τα ίχνη του, αποδίδει ακριβώς αυτή την αγωνία μου να τον συναντήσω πάλι.

Εσείς, ως δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ της αραβικής και της ελληνικής, οι γλώσσες των δύο «πατρίδων» σας, αποδώσατε τα έργα του με συναισθηματικά στοιχεία που υπογράμμισαν τα κοινά μεταξύ των δύο λαών;
Ο Μαχφούζ επινόησε μια γλώσσα με διττή λειτουργία. Μια γλώσσα υποβλητική, που άλλοτε συμπυκνωμένα και απλά, κι άλλοτε ποιητικά και ανάγλυφα καθρεφτίζει όλα τα συναισθήματα, τη φιλοσοφία και τις σκέψεις του κι όχι μόνο αυτές τις φανερές, αλλά και τις άλλες που δε διαφαίνονται σε πρώτο επίπεδο, αλλά σε μια δεύτερη, πιο προσεκτική ανάγνωση. Η Αραβική γλώσσα είναι κατεξοχήν συμβολική γλώσσα, η κάθε λέξη έχει την υπόγεια και την πρόδηλη σημασία της και εδώ ακριβώς έγκειται η σημαντικότερη πρόκληση για τον μεταφραστή, να βρει τις αντίστοιχες λέξεις κι εκφράσεις, αλλά και το εν γένει γλωσσικό υπόβαθρο που αποδίδει όλα αυτά τα νοήματα, τα κρυφά και τα υπαινισσόμενα, να αναδείξει το γλωσσικό ιδίωμα του συγγραφέα που λέει πολλά και εννοεί, υποδόρια, άλλα τόσα. Αυτό το «ιδίωμα» θέλω να πιστεύω ότι απέδωσα με επιτυχία. Όσο για τα «συναισθηματικά στοιχεία» που αναφέρετε, πιστεύω πως δόθηκαν ασυναίσθητα, αφού ήταν βιωμένα. Ο συγκερασμός των δυο πολιτισμών, δε θα μπορούσε να μη περάσει στα γραπτά μου. 

"Δεδομένου ότι γνώρισα τον Μαχφούζ σε πολύ μικρή ηλικία, φρόντισα ή τουλάχιστον προσπάθησα να αποδώσω αλλά και να προσδώσω σε αυτό, ειδικά στο πρώτο μέρος μια διάσταση μυθική"

Ο θρησκευτικός φανατισμός, θύμα του οποίου υπήρξε και ο ίδιος ο Μαχφούζ με την απόπειρα δολοφονίας του το ́94, ήταν το ίδιο απειλητικός στα χρόνια που μεγαλώνατε στην Αίγυπτο ή ήταν μία εν υπνώσει απειλή που τώρα ξύπνησε;

Νομίζω πως υπήρχε πάντα ως μια υποβόσκουσα απειλή, την οποία είχα συναισθανθεί, όχι όμως αντιληφθεί ή βιώσει σε όλο της το εύρος. Η αγάπη και η εμπιστοσύνη που ένιωθα για το λαό της Αιγύπτου ήταν τέτοια, που ένιωθα ασφαλής ακόμα κι όταν ξεσπούσαν ταραχές στους κόλπους του
πανεπιστημίου. Ήξερα ότι η πλειοψηφία των συμφοιτητών μου ήταν πάντα με το μέρος μου. Ο Αιγυπτιακός λαός είναι μακρόθυμος ειρηνικός, δεν αποδέχεται τον φανατισμό, ούτε τα βίαια ξεσπάσματα μιας μερίδας ανθρώπων, που αν και αυξάνεται με τον καιρό, παραμένει μειοψηφική.

Info: 
Το βιβλίο της Πέρσας Κουμούτση «Στους δρόμους του Καϊρου, Περίπατος με τον Ναγκίμπ Μαχφούζ» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Όταν η Πέρσα Κουμούτση συνάντησε τον Ναγκίμπ Μαχφούζ Συνέντευξη με την συγγραφέα του βιβλίου "Στους δρόμους του Καΐρου" ΣΧΟΛΙΑ (0) 16 Από τονΧΡΗΣΤΟ ΠΑΡΙΔΗ Πέρσα Κουμούτση Η Πέρσα Κουμούτση, γεννημένη και μεγαλωμένη στην Αίγυπτο, είναι μεταφράστρια των περισσότερων βιβλίων του νομπελίστα Ναγκίμπ Μαχφούζ. Στο βιβλίο της, που μόλις κυκλοφόρησε Στους δρόμους του Καϊρου - Περίπατος με τον Ναγκίμπ Μαχφούζ, μας πηγαίνει πίσω στα παιδικά της χρόνια, όταν είχε την τύχη να συναντάει τον ίδιο το συγγραφέα στις εβδομαδιαίες του επισκέψεις σε μία υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού που βρισκόταν απέναντι από το σπίτι της. Αυτά, και άλλα πολλά, από τα χρόνια μιας χαρισάμενης εποχής στις όχθες του Νείλου, περιγράφει, σαν ένα όνειρο όπου συχνά διεισδύουν αποσπάσματα από τα γραπτά του σημαντικότερου Άραβα λογοτέχνη. Διαβάζοντας το βιβλίο σας μου φάνηκε σα μια ονειρική αυτοβιογραφία η οποία όμως συνδέει γεγονότα με τη λογοτεχνική κληρονομιά μιας χώρα. Για εσάς είναι μία μαρτυρία εποχής που ήρθε η στιγμή να κατατεθεί ή ήταν η ανάγκη να εξιλεωθείτε για πληγές και ανοιχτούς λογαριασμούς που αφορούν την παιδική ηλικία; Το βιβλίο είναι ένα ταξίδι νοσταλγικό όσο και λογοτεχνικό. Μια διαδρομή στο παρελθόν, ακολουθώντας τα βήματα του μεγάλου νομπελίστα συγγραφέα Ναγκίμπ Μαχφούζ, το έργο του οποίου γνώρισα και μελέτησα για δυο σχεδόν δεκαετίες. Το βιβλίο αυτό γράφτηκε για να υπηρετήσει δυο στόχους. Ο πρώτος για προσωπική μου ικανοποίηση, αφού ήταν μια επιθυμία που επιβλήθηκε με μία αναντίρρητη βούληση με τα χρόνια, και δεύτερον ως ένας φόρος τιμής στον ίδιο για τα όσα με δίδαξε, αλλά και στην Αίγυπτο που με τίμησε με την αγάπη την αναγνώρισή της. Τα αυτοβιογραφικά στοιχεία που διέπουν την αφήγηση, ειδικά στο πρώτο μέρος του βιβλίου, βασίζονται σε προσωπικά βιώματα και αποτελούν το όχημα το οποίο με βοήθησε να μεταφέρω τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τους συλλογισμούς μου, όχι μόνο για το έργο του, αλλά και για το ίδιο το πρόσωπο, που γνώρισα και που χωρίς υπερβολή αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα συμβολικά και πολιτισμικά κεφάλαια ολόκληρου του Αραβικού κόσμου και τολμώ να πω ότι δεν περιορίστηκε σε αυτόν. Δεδομένου ότι γνώρισα τον Μαχφούζ σε πολύ μικρή ηλικία, φρόντισα ή τουλάχιστον προσπάθησα να αποδώσω αλλά και να προσδώσω σε αυτό, ειδικά στο πρώτο μέρος μια διάσταση μυθική, εξωπραγματική, ακολουθώντας μοτίβα του ίδιου, δανεισμένα από τα βιβλία του. Γιατί, όπως αναφέρει ο ίδιος, «δεν υπάρχει τέτοια εποχή όπως αυτή που αποκαλούμε παιδική ηλικία, υπάρχει μόνο η εποχή του ονείρου και του μύθου που επιβάλλεται στη μνήμη μας με μια απίστευτη ηδύτητα. Ίσως, μάλιστα, η γλυκύτητα αυτή να είναι απατηλή, κυρίως εξαιτίας των βασάνων που προκαλεί το σήμερα....». Πάνω σε αυτά τα λόγια δομήθηκε το αυτοβιογραφικό μέρος του βιβλίου. Magnify Image «Ο άνθρωπος είναι προϊόν των εμπειριών του, αλλά ο αντίκτυπος των συγκεκριμένων εμπειριών απαιτεί χρόνο ώσπου να αναδυθεί στην επιφάνεια» λέει ο Ναγκίμπ Μαχφούζ. Η σχέση σας με τον Ναγκίπ Μαχφούζ μοιάζει καρμική. Οι ιστορίες του μικρού κοριτσιού που συναντάει κάθε εβδομάδα έξω από το σπίτι της τον μελλοντικό νομπελίστα είναι αληθινές; Την αποκαλώ υπερβατική, καθώς υπερβαίνει τα όρια της εμπειρίας, της «απτής» πραγματικότητας. Οι ιστορίες είναι αληθινές, αλλά είναι επίσης δοσμένες μέσα από ένα μυθικό πρίσμα, έναν εξωραϊστικό καθρέφτη, αφού όταν μεγαλώνουμε τείνουμε να εξιδανικεύουμε το παρελθόν. Οι συναντήσεις μας, που τότε φάνταζαν στα μάτια μου κάτι το απλό, το καθημερνό, απέκτησαν μυθική διάσταση με τα χρόνια και αυτή τη διάσταση θέλησα να αποδώσω. Ο «Περίπατος» μου με τον Ναγκίμπ Μαχφούζ δεν είναι τίποτα άλλο από την καταγραφή αυτής της σχέσης. Όσο διευρυνόταν η αντίληψή μου για το μεγαλείο του έργου, της φιλοσοφικής του θεώρησης, τόσο η ανάγκη αυτής της καταγραφής μεγάλωνε. Ώσπου ένιωσα ότι το οφείλω σε εκείνον αλλά και στον εαυτό μου να εξωτερικεύσω συναισθήματα και εντυπώσεις που αποκόμισα. Να υπογραμμίσω το θαυμασμό μου για τα γραφόμενά του που πολλοί έχουν διαβάσει, λίγοι όμως έχουν συλλάβει την αξία και το «μέγεθός» τους, αλλά και να ενώσω τη δική μου σκέψη με τη δική του, αφού από ένα σημείο και έπειτα είχαν πλέον ταυτιστεί σχεδόν σε απόλυτο βαθμό. Επιπλέον, η γνωριμία μου με το ίδιο το πρόσωπο, που μέχρι πρόσφατα δεν τολμούσα να αγγίξω, με απασχολούσε συνεχώς. «Ο άνθρωπος είναι προϊόν των εμπειριών του, αλλά ο αντίκτυπος των συγκεκριμένων εμπειριών απαιτεί χρόνο ώσπου να αναδυθεί στην επιφάνεια» λέει ο ίδιος. Υπήρξε τραυματική εμπειρία όταν έπρεπε να αφήσετε το Κάιρο, αν και ξέρατε ότι «ανήκατε» αλλού; Αναφέρεστε στην πολιτική κρίση του '70 μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου και στο ρατσισμό των συμφοιτητών σας. Δεν αποθαρρυνθήκατε τότε στο να εξακολουθείτε να ζείτε εκεί; Όσο τραυματικό είναι για ένα παιδί όταν το ξεριζώνουν από το σπίτι του. Πατρίδα για ένα παιδί είναι ο τόπος που μεγαλώνει, το οικείο περιβάλλον του, ανεξάρτητα από το πώς ονομάζεται, και είναι εκείνο που καθορίζει σε μέγιστο βαθμό την ταυτότητά σου. Τότε ένιωθα μέρος της Αιγύπτου, αφού αυτή γνώρισα ως μητέρα πατρίδα, αλλά η ιδέα της επιστροφής ήταν κάτι που έμελλε να με συνοδεύει πάντα, δεν ήταν εύκολο να την παρακάμψω ή να την αγνοήσω. Όσο για το ρατσισμό, ουδέποτε με αποθάρρυνε. Όπως περιγράφω και στο βιβλίο, το κάθε ξέσπασμα ήταν πρόσκαιρο, διαλυόταν γρήγορα. Η σύνεση, η φιλία και προπαντός ο σεβασμός υπερίσχυαν στο τέλος. Έπειτα, οι σχέσεις μου με τους καθηγητές μου ήταν άριστες, δε θα επέτρεπαν ποτέ να μου συμβεί κάτι κακό. Γιατί δεν επιδιώξατε ποτέ να έρθετε σε επαφή με τον Μαχφούζ όταν αρχίσατε να τον μεταφράζετε; Σας αρκούσε αυτή η λογοτεχνική «συγγένεια» με την ασφάλεια της γεωγραφικής και της πολιτισμικής απόστασης; Του έγραφα τακτικά τα πρώτα χρόνια, αλλά οι επιστολές μου, κατάλαβα, ότι έμεναν ανεπίδοτες. Όταν άρχισα να του γράφω είχε ήδη δεχτεί τη γνωστή επίθεση και είχε υποστεί μεγάλη ζημιά στον αυχένα με αποτέλεσμα να μη διαβάζει ο ίδιος τις επιστολές, ούτε φυσικά και να απαντά στην αλληλογραφία του. Προφανώς κάποιος γραμματέας είχε αναλάβει αυτή τη δουλειά και ενδεχομένως δεν έκανε ποτέ τον κόπο να του τις μεταφέρει. Ίσως και να μη διαβάστηκαν ποτέ. Έπειτα, τα δρακόντεια μέτρα προστασίας που του παρείχαν από τότε δεν επέτρεπαν σε κανέναν να τον προσεγγίζει. Το κεφάλαιο στο οποίο περιγράφω την περιπλάνηση μου στο παλαιό Κάιρο, αναζητώντας τα ίχνη του, αποδίδει ακριβώς αυτή την αγωνία μου να τον συναντήσω πάλι. Εσείς, ως δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ της αραβικής και της ελληνικής, οι γλώσσες των δύο «πατρίδων» σας, αποδώσατε τα έργα του με συναισθηματικά στοιχεία που υπογράμμισαν τα κοινά μεταξύ των δύο λαών; Ο Μαχφούζ επινόησε μια γλώσσα με διττή λειτουργία. Μια γλώσσα υποβλητική, που άλλοτε συμπυκνωμένα και απλά, κι άλλοτε ποιητικά και ανάγλυφα καθρεφτίζει όλα τα συναισθήματα, τη φιλοσοφία και τις σκέψεις του κι όχι μόνο αυτές τις φανερές, αλλά και τις άλλες που δε διαφαίνονται σε πρώτο επίπεδο, αλλά σε μια δεύτερη, πιο προσεκτική ανάγνωση. Η Αραβική γλώσσα είναι κατεξοχήν συμβολική γλώσσα, η κάθε λέξη έχει την υπόγεια και την πρόδηλη σημασία της και εδώ ακριβώς έγκειται η σημαντικότερη πρόκληση για τον μεταφραστή, να βρει τις αντίστοιχες λέξεις κι εκφράσεις, αλλά και το εν γένει γλωσσικό υπόβαθρο που αποδίδει όλα αυτά τα νοήματα, τα κρυφά και τα υπαινισσόμενα, να αναδείξει το γλωσσικό ιδίωμα του συγγραφέα που λέει πολλά και εννοεί, υποδόρια, άλλα τόσα. Αυτό το «ιδίωμα» θέλω να πιστεύω ότι απέδωσα με επιτυχία. Όσο για τα «συναισθηματικά στοιχεία» που αναφέρετε, πιστεύω πως δόθηκαν ασυναίσθητα, αφού ήταν βιωμένα. Ο συγκερασμός των δυο πολιτισμών, δε θα μπορούσε να μη περάσει στα γραπτά μου. Magnify Image Δεδομένου ότι γνώρισα τον Μαχφούζ σε πολύ μικρή ηλικία, φρόντισα ή τουλάχιστον προσπάθησα να αποδώσω αλλά και να προσδώσω σε αυτό, ειδικά στο πρώτο μέρος μια διάσταση μυθική Ο θρησκευτικός φανατισμός, θύμα του οποίου υπήρξε και ο ίδιος ο Μαχφούζ με την απόπειρα δολοφονίας του το ́94, ήταν το ίδιο απειλητικός στα χρόνια που μεγαλώνατε στην Αίγυπτο ή ήταν μία εν υπνώσει απειλή που τώρα ξύπνησε; Νομίζω πως υπήρχε πάντα ως μια υποβόσκουσα απειλή, την οποία είχα συναισθανθεί, όχι όμως αντιληφθεί ή βιώσει σε όλο της το εύρος. Η αγάπη και η εμπιστοσύνη που ένιωθα για το λαό της Αιγύπτου ήταν τέτοια, που ένιωθα ασφαλής ακόμα κι όταν ξεσπούσαν ταραχές στους κόλπους του πανεπιστημίου. Ήξερα ότι η πλειοψηφία των συμφοιτητών μου ήταν πάντα με το μέρος μου. Ο Αιγυπτιακός λαός είναι μακρόθυμος ειρηνικός, δεν αποδέχεται τον φανατισμό, ούτε τα βίαια ξεσπάσματα μιας μερίδας ανθρώπων, που αν και αυξάνεται με τον καιρό, παραμένει μειοψηφική. ________ Info: Το βιβλίο της Πέρσας Κουμούτση «Στους δρόμους του Καϊρου, Περίπατος με τον Ναγκίμπ Μαχφούζ» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός Πηγή: www.lifo.gr

Όταν η Πέρσα Κουμούτση συνάντησε τον Ναγκίμπ Μαχφούζ Συνέντευξη με την συγγραφέα του βιβλίου "Στους δρόμους του Καΐρου" ΣΧΟΛΙΑ (0) 16 Από τονΧΡΗΣΤΟ ΠΑΡΙΔΗ Πέρσα Κουμούτση Η Πέρσα Κουμούτση, γεννημένη και μεγαλωμένη στην Αίγυπτο, είναι μεταφράστρια των περισσότερων βιβλίων του νομπελίστα Ναγκίμπ Μαχφούζ. Στο βιβλίο της, που μόλις κυκλοφόρησε Στους δρόμους του Καϊρου - Περίπατος με τον Ναγκίμπ Μαχφούζ, μας πηγαίνει πίσω στα παιδικά της χρόνια, όταν είχε την τύχη να συναντάει τον ίδιο το συγγραφέα στις εβδομαδιαίες του επισκέψεις σε μία υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού που βρισκόταν απέναντι από το σπίτι της. Αυτά, και άλλα πολλά, από τα χρόνια μιας χαρισάμενης εποχής στις όχθες του Νείλου, περιγράφει, σαν ένα όνειρο όπου συχνά διεισδύουν αποσπάσματα από τα γραπτά του σημαντικότερου Άραβα λογοτέχνη. Διαβάζοντας το βιβλίο σας μου φάνηκε σα μια ονειρική αυτοβιογραφία η οποία όμως συνδέει γεγονότα με τη λογοτεχνική κληρονομιά μιας χώρα. Για εσάς είναι μία μαρτυρία εποχής που ήρθε η στιγμή να κατατεθεί ή ήταν η ανάγκη να εξιλεωθείτε για πληγές και ανοιχτούς λογαριασμούς που αφορούν την παιδική ηλικία; Το βιβλίο είναι ένα ταξίδι νοσταλγικό όσο και λογοτεχνικό. Μια διαδρομή στο παρελθόν, ακολουθώντας τα βήματα του μεγάλου νομπελίστα συγγραφέα Ναγκίμπ Μαχφούζ, το έργο του οποίου γνώρισα και μελέτησα για δυο σχεδόν δεκαετίες. Το βιβλίο αυτό γράφτηκε για να υπηρετήσει δυο στόχους. Ο πρώτος για προσωπική μου ικανοποίηση, αφού ήταν μια επιθυμία που επιβλήθηκε με μία αναντίρρητη βούληση με τα χρόνια, και δεύτερον ως ένας φόρος τιμής στον ίδιο για τα όσα με δίδαξε, αλλά και στην Αίγυπτο που με τίμησε με την αγάπη την αναγνώρισή της. Τα αυτοβιογραφικά στοιχεία που διέπουν την αφήγηση, ειδικά στο πρώτο μέρος του βιβλίου, βασίζονται σε προσωπικά βιώματα και αποτελούν το όχημα το οποίο με βοήθησε να μεταφέρω τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τους συλλογισμούς μου, όχι μόνο για το έργο του, αλλά και για το ίδιο το πρόσωπο, που γνώρισα και που χωρίς υπερβολή αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα συμβολικά και πολιτισμικά κεφάλαια ολόκληρου του Αραβικού κόσμου και τολμώ να πω ότι δεν περιορίστηκε σε αυτόν. Δεδομένου ότι γνώρισα τον Μαχφούζ σε πολύ μικρή ηλικία, φρόντισα ή τουλάχιστον προσπάθησα να αποδώσω αλλά και να προσδώσω σε αυτό, ειδικά στο πρώτο μέρος μια διάσταση μυθική, εξωπραγματική, ακολουθώντας μοτίβα του ίδιου, δανεισμένα από τα βιβλία του. Γιατί, όπως αναφέρει ο ίδιος, «δεν υπάρχει τέτοια εποχή όπως αυτή που αποκαλούμε παιδική ηλικία, υπάρχει μόνο η εποχή του ονείρου και του μύθου που επιβάλλεται στη μνήμη μας με μια απίστευτη ηδύτητα. Ίσως, μάλιστα, η γλυκύτητα αυτή να είναι απατηλή, κυρίως εξαιτίας των βασάνων που προκαλεί το σήμερα....». Πάνω σε αυτά τα λόγια δομήθηκε το αυτοβιογραφικό μέρος του βιβλίου. Magnify Image «Ο άνθρωπος είναι προϊόν των εμπειριών του, αλλά ο αντίκτυπος των συγκεκριμένων εμπειριών απαιτεί χρόνο ώσπου να αναδυθεί στην επιφάνεια» λέει ο Ναγκίμπ Μαχφούζ. Η σχέση σας με τον Ναγκίπ Μαχφούζ μοιάζει καρμική. Οι ιστορίες του μικρού κοριτσιού που συναντάει κάθε εβδομάδα έξω από το σπίτι της τον μελλοντικό νομπελίστα είναι αληθινές; Την αποκαλώ υπερβατική, καθώς υπερβαίνει τα όρια της εμπειρίας, της «απτής» πραγματικότητας. Οι ιστορίες είναι αληθινές, αλλά είναι επίσης δοσμένες μέσα από ένα μυθικό πρίσμα, έναν εξωραϊστικό καθρέφτη, αφού όταν μεγαλώνουμε τείνουμε να εξιδανικεύουμε το παρελθόν. Οι συναντήσεις μας, που τότε φάνταζαν στα μάτια μου κάτι το απλό, το καθημερνό, απέκτησαν μυθική διάσταση με τα χρόνια και αυτή τη διάσταση θέλησα να αποδώσω. Ο «Περίπατος» μου με τον Ναγκίμπ Μαχφούζ δεν είναι τίποτα άλλο από την καταγραφή αυτής της σχέσης. Όσο διευρυνόταν η αντίληψή μου για το μεγαλείο του έργου, της φιλοσοφικής του θεώρησης, τόσο η ανάγκη αυτής της καταγραφής μεγάλωνε. Ώσπου ένιωσα ότι το οφείλω σε εκείνον αλλά και στον εαυτό μου να εξωτερικεύσω συναισθήματα και εντυπώσεις που αποκόμισα. Να υπογραμμίσω το θαυμασμό μου για τα γραφόμενά του που πολλοί έχουν διαβάσει, λίγοι όμως έχουν συλλάβει την αξία και το «μέγεθός» τους, αλλά και να ενώσω τη δική μου σκέψη με τη δική του, αφού από ένα σημείο και έπειτα είχαν πλέον ταυτιστεί σχεδόν σε απόλυτο βαθμό. Επιπλέον, η γνωριμία μου με το ίδιο το πρόσωπο, που μέχρι πρόσφατα δεν τολμούσα να αγγίξω, με απασχολούσε συνεχώς. «Ο άνθρωπος είναι προϊόν των εμπειριών του, αλλά ο αντίκτυπος των συγκεκριμένων εμπειριών απαιτεί χρόνο ώσπου να αναδυθεί στην επιφάνεια» λέει ο ίδιος. Υπήρξε τραυματική εμπειρία όταν έπρεπε να αφήσετε το Κάιρο, αν και ξέρατε ότι «ανήκατε» αλλού; Αναφέρεστε στην πολιτική κρίση του '70 μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου και στο ρατσισμό των συμφοιτητών σας. Δεν αποθαρρυνθήκατε τότε στο να εξακολουθείτε να ζείτε εκεί; Όσο τραυματικό είναι για ένα παιδί όταν το ξεριζώνουν από το σπίτι του. Πατρίδα για ένα παιδί είναι ο τόπος που μεγαλώνει, το οικείο περιβάλλον του, ανεξάρτητα από το πώς ονομάζεται, και είναι εκείνο που καθορίζει σε μέγιστο βαθμό την ταυτότητά σου. Τότε ένιωθα μέρος της Αιγύπτου, αφού αυτή γνώρισα ως μητέρα πατρίδα, αλλά η ιδέα της επιστροφής ήταν κάτι που έμελλε να με συνοδεύει πάντα, δεν ήταν εύκολο να την παρακάμψω ή να την αγνοήσω. Όσο για το ρατσισμό, ουδέποτε με αποθάρρυνε. Όπως περιγράφω και στο βιβλίο, το κάθε ξέσπασμα ήταν πρόσκαιρο, διαλυόταν γρήγορα. Η σύνεση, η φιλία και προπαντός ο σεβασμός υπερίσχυαν στο τέλος. Έπειτα, οι σχέσεις μου με τους καθηγητές μου ήταν άριστες, δε θα επέτρεπαν ποτέ να μου συμβεί κάτι κακό. Γιατί δεν επιδιώξατε ποτέ να έρθετε σε επαφή με τον Μαχφούζ όταν αρχίσατε να τον μεταφράζετε; Σας αρκούσε αυτή η λογοτεχνική «συγγένεια» με την ασφάλεια της γεωγραφικής και της πολιτισμικής απόστασης; Του έγραφα τακτικά τα πρώτα χρόνια, αλλά οι επιστολές μου, κατάλαβα, ότι έμεναν ανεπίδοτες. Όταν άρχισα να του γράφω είχε ήδη δεχτεί τη γνωστή επίθεση και είχε υποστεί μεγάλη ζημιά στον αυχένα με αποτέλεσμα να μη διαβάζει ο ίδιος τις επιστολές, ούτε φυσικά και να απαντά στην αλληλογραφία του. Προφανώς κάποιος γραμματέας είχε αναλάβει αυτή τη δουλειά και ενδεχομένως δεν έκανε ποτέ τον κόπο να του τις μεταφέρει. Ίσως και να μη διαβάστηκαν ποτέ. Έπειτα, τα δρακόντεια μέτρα προστασίας που του παρείχαν από τότε δεν επέτρεπαν σε κανέναν να τον προσεγγίζει. Το κεφάλαιο στο οποίο περιγράφω την περιπλάνηση μου στο παλαιό Κάιρο, αναζητώντας τα ίχνη του, αποδίδει ακριβώς αυτή την αγωνία μου να τον συναντήσω πάλι. Εσείς, ως δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ της αραβικής και της ελληνικής, οι γλώσσες των δύο «πατρίδων» σας, αποδώσατε τα έργα του με συναισθηματικά στοιχεία που υπογράμμισαν τα κοινά μεταξύ των δύο λαών; Ο Μαχφούζ επινόησε μια γλώσσα με διττή λειτουργία. Μια γλώσσα υποβλητική, που άλλοτε συμπυκνωμένα και απλά, κι άλλοτε ποιητικά και ανάγλυφα καθρεφτίζει όλα τα συναισθήματα, τη φιλοσοφία και τις σκέψεις του κι όχι μόνο αυτές τις φανερές, αλλά και τις άλλες που δε διαφαίνονται σε πρώτο επίπεδο, αλλά σε μια δεύτερη, πιο προσεκτική ανάγνωση. Η Αραβική γλώσσα είναι κατεξοχήν συμβολική γλώσσα, η κάθε λέξη έχει την υπόγεια και την πρόδηλη σημασία της και εδώ ακριβώς έγκειται η σημαντικότερη πρόκληση για τον μεταφραστή, να βρει τις αντίστοιχες λέξεις κι εκφράσεις, αλλά και το εν γένει γλωσσικό υπόβαθρο που αποδίδει όλα αυτά τα νοήματα, τα κρυφά και τα υπαινισσόμενα, να αναδείξει το γλωσσικό ιδίωμα του συγγραφέα που λέει πολλά και εννοεί, υποδόρια, άλλα τόσα. Αυτό το «ιδίωμα» θέλω να πιστεύω ότι απέδωσα με επιτυχία. Όσο για τα «συναισθηματικά στοιχεία» που αναφέρετε, πιστεύω πως δόθηκαν ασυναίσθητα, αφού ήταν βιωμένα. Ο συγκερασμός των δυο πολιτισμών, δε θα μπορούσε να μη περάσει στα γραπτά μου. Magnify Image Δεδομένου ότι γνώρισα τον Μαχφούζ σε πολύ μικρή ηλικία, φρόντισα ή τουλάχιστον προσπάθησα να αποδώσω αλλά και να προσδώσω σε αυτό, ειδικά στο πρώτο μέρος μια διάσταση μυθική Ο θρησκευτικός φανατισμός, θύμα του οποίου υπήρξε και ο ίδιος ο Μαχφούζ με την απόπειρα δολοφονίας του το ́94, ήταν το ίδιο απειλητικός στα χρόνια που μεγαλώνατε στην Αίγυπτο ή ήταν μία εν υπνώσει απειλή που τώρα ξύπνησε; Νομίζω πως υπήρχε πάντα ως μια υποβόσκουσα απειλή, την οποία είχα συναισθανθεί, όχι όμως αντιληφθεί ή βιώσει σε όλο της το εύρος. Η αγάπη και η εμπιστοσύνη που ένιωθα για το λαό της Αιγύπτου ήταν τέτοια, που ένιωθα ασφαλής ακόμα κι όταν ξεσπούσαν ταραχές στους κόλπους του πανεπιστημίου. Ήξερα ότι η πλειοψηφία των συμφοιτητών μου ήταν πάντα με το μέρος μου. Ο Αιγυπτιακός λαός είναι μακρόθυμος ειρηνικός, δεν αποδέχεται τον φανατισμό, ούτε τα βίαια ξεσπάσματα μιας μερίδας ανθρώπων, που αν και αυξάνεται με τον καιρό, παραμένει μειοψηφική. ________ Info: Το βιβλίο της Πέρσας Κουμούτση «Στους δρόμους του Καϊρου, Περίπατος με τον Ναγκίμπ Μαχφούζ» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός Πηγή: www.lifo.gr

Συνέντευξη στο vakxikon.gr

Συνέντευξη στην Πωλίνα Γουρδέα, στο ιστολόγιο vakxikon.gr .

Πέρσα Κουμούτση: "Απαιτείται χρόνος για να ωριμάσουν μέσα μας καινούριες ιδέες"

Συνέντευξη
στην Πωλίνα Γουρδέα

  

 

Με αφορμή το τελευταίο μυθιστόρημα της Πέρσας Κουμούτση Στους δρόμους του Καϊρου – Περίπατος με τον Ναγκίμπ Μαχφούζ, από τις εκδόσεις Ψυχογιός, τη συνάντησα και μιλήσαμε για την αλληλεπίδραση των πολιτισμών, τη φιλοσοφία του μεγάλου στοχαστή, αλλά και για τη συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου που είναι  βασισμένο σε αληθινή ιστορία.


Διαβάζοντας το τελευταίο σας βιβλίο αναρωτιέται κανείς κατά πόσο αποτελεί για σας ένα καταστάλαγμα ψυχής, αλλά και καταγραφή εμπειρίας ζωής η συνάντηση με τον Μαχφούζ;


Το βιβλίο γράφτηκε ακριβώς για να καταγράψει τις δυο αυτές παραμέτρους. Στη μορφή ενός διαλόγου με τον ίδιο τον Μαχφούζ και το έργο του. Ουσιαστικά επιστρέφω στα πρώιμα και νεανικά μου βιώματα και στις πρώτες συναντήσεις μου μαζί του, που υπήρξαν καθοριστικής σημασίας - καταλυτικές - στην διαμόρφωση της προσωπικότητας, των επιλογών αλλά και της μετέπειτα πορείας μου. Στο βιβλίο συναιρούνται δυο κόσμοι, ο δικός του και ο δικός μου, που ανεξάρτητα από τις χρονικές ή άλλες διαφορές, έχουν ενωθεί με μυστικές - εσωτερικές γέφυρες. Αυτές τις γέφυρες ήθελα να φέρω στην επιφάνεια, να τις αναδείξω.


Το βιβλίο σας είναι δομημένο σε τρία επίπεδα, το αυτοβιογραφικό, το ιστορικό και το φιλοσοφικό. Αυτή η πρωτότυπη δομή ήρθε αυθόρμητα μέσα από τη διαδικασία της γραφής ή ήταν εξαρχής στο μυαλό σας;


Όχι, όταν ξεκίνησα να το γράφω, δεν είχα κατά νου τίποτα από όλα αυτά. Μόνο μια αναντίρρητη επιθυμία, να εξωτερικεύσω συλλογισμούς και σκέψεις πάνω στο έργο του, κυρίως το φιλοσοφικό του υπόβαθρο και την τεράστια επιρροή του σε μένα την ίδια. Προέκυψαν έπειτα τα τρία επίπεδα που αναφέρεις, ενώ το έγραφα και αυτό έγινε μ' έναν εντελώς φυσικό τρόπο, σαν να το είχα σχεδιάσει εξ' αρχής.


Ο Ναγκίμπ Μαχφούζ σημάδεψε τη φιλοσοφία ολόκληρου του Ανατολικού κόσμου και επηρέασε τον Δυτικό. Θέλετε να μας πείτε για αυτές τις επιρροές;


Ο Ναγκίμπ Μαχφούζ, όπως αναφέρω και στο βιβλίο, υπήρξε ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής, του υπαρξιακού δράματος του ανθρώπου. Με το έργο του μάλιστα κατάφερε να εισάγει στην καρδιά του δυτικού αναγνώστη την ονειρική μαγεία της Ανατολής, στην πιο έξοχη εκδοχή και σύνθεσή της, αλλά την ίδια στιγμή να εδραιώσει στη συνείδησή του, ως αναπότρεπτη διαπίστωση, ότι παντού ο άνθρωπος έχει την ίδια μοίρα, ότι παντού είναι ένα φτηνό παιχνίδι της ζωής, όπως αναφέρει ο ίδιος στα γραπτά του, ενώ η ζωή του η ίδια είναι μια παραμυθία από εκείνες που εξιστορεί με απαράμιλλη τέχνη στα βιβλία του. Καμία πτυχή της ανθρώπινης φύσης δεν απουσιάζει από το αριστουργηματικό αυτό, φιλοσοφικό όσο και στοχαστικό έργο. Εισχωρεί στη βαθύτερη ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, του ίδιου του ανθρώπου, για να ξεγυμνώσει τα πάθη, τις αδυναμίες του, να τον εκθέσει και να τον φέρει αντιμέτωπο με τον ίδιο του τον εαυτό και τις ανεπάρκειές του. Ο ίδιος αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα συμβολικά και πολιτισμικά κεφάλαια ολόκληρου του Αραβικού κόσμου και όπως κάθε παγκόσμιος συγγραφέας, δεν περιορίστηκε σε αυτόν. Το έργο του μεταφράστηκε και μελετήθηκε παντού, ακόμα και σε χώρες με τεράστια λογοτεχνική παράδοση, κι αυτό από μόνο του αποδεικνύει ότι η επιρροή του στον κόσμο, πέρα από την Ανατολή, είναι πολύ σημαντική.


Έχετε μεταφράσει πλήθος βιβλίων του Μαχφούζ. Ποιο θεωρείτε ότι είναι το βασικό χαρακτηριστικό του ως συγγραφέα και στοχαστή;


Η επινόηση μιας ιδιάζουσας γλώσσας με διττή, αν όχι πολλαπλή λειτουργία. Μια γλώσσα υποβλητική, που άλλοτε συμπυκνωμένα και απλά, κι άλλοτε ποιητικά και ανάγλυφα, καθρεφτίζει όλα τα συναισθήματα, τη φιλοσοφία, τις σκέψεις του, κι όχι μόνο αυτές τις φανερές, αλλά και τις άλλες που δεν διαφαίνονται σε πρώτο επίπεδο, αλλά σε μια δεύτερη, πιο προσεκτική ανάγνωση. Η Αραβική γλώσσα είναι κατεξοχήν συμβολική, η κάθε λέξη έχει υπόγεια και πρόδηλη σημασία και λειτουργία. Σε αυτό το σημείο έγκειται η σημαντικότερη πρόκληση για τον μεταφραστή, να βρει τις αντίστοιχες λέξεις που να αποδίδουν όλα αυτά τα νοήματα, τα κρυφά και τα υπαινισσόμενα, να αναδείξει το γλωσσικό ιδίωμα του συγγραφέα που λέει πολλά και εννοεί, υποδόρια, άλλα τόσα. Ενώ το βασικότερο χαρακτηριστικό του ως στοχαστή είναι η αναβίωση του παλιού ανατολίτικου μύθου. Χρησιμοποιώντας τον μύθο και την αλληγορία μεταφέρει τις μεγαλύτερες αλήθειες για το δίπολο ζωή-θάνατος. Θα μπορούσα να πω  ότι τα καθυποτάσσει μοναδικά για να αναδείξει τα βαθύτερα νοήματα που αφορούν τον άνθρωπο και την εξέλιξή του, το δράμα της θνητότητάς του, αλλά και τις ευλογίες του στη ζωή που ο ίδιος πολύ συχνά παραγνωρίζει. Και όπως ανέφερα, το πετυχαίνει, όχι με μεγαλοστομίες, ούτε με περίπλοκες διατυπώσεις, αλλά συχνά με έναν λόγο αφοπλιστικά απλό και δυνατό, ιδίως όταν ανατέμνει το πορτρέτο του ανθρώπου που πασχίζει να αντιπαρατεθεί με τις αδυναμίες του.


Είστε πλέον μία από τις πιο γνωστές Ελληνίδες μεταφράστριες και συγγραφέας. Ποιο το κόστος και ποια η χαρά αυτής της αναγνώρισης;


Το κόστος είναι μηδαμινό μπροστά στη χαρά, όχι της αναγνώρισης, αλλά της αίσθησης ότι σε ένα μεγάλο βαθμό εκπλήρωσα το στόχο μου, τον αρχικό μου σκοπό: να παρουσιάσω τον Μαχφούζ στο ελληνικό κοινό, όπως τον αντιλαμβάνομαι εγώ. Μελετητές του έργου του στην Αίγυπτο και θεωρητικοί της λογοτεχνίας συναινούν ότι ο τρόπος που τον αντιλήφθηκα είναι ο πιο κοντινός σε αυτό που είναι ή αν θέλετε, έγραφε ο ίδιος. Έτσι τώρα, μπορώ απλώς να απολαμβάνω τους καρπούς της εργασίας μου. Μετά από 20 συναπτά έτη σκληρής και ακατάπαυστης εργασίας, μπορώ επιτέλους να το επικαλεστώ και να το πω χωρίς καμία συστολή.


Πολλοί συνάδελφοί σας συγγραφείς εκδίδουν βιβλία μέσα σε τακτά χρονικά διαστήματα. Πώς το σχολιάζετε αυτό;


Ο καθένας κάνει τις επιλογές του. Ο καθένας από εμάς επιλέγει το δρόμο του. Προσωπικά μου φαίνεται αδιανόητο να γράφω σε τακτά χρονικά διαστήματα και τούτο διότι απαιτείται χρόνος ώσπου να ωριμάσουν ή να κατασταλάξουν μέσα μας καινούριες ιδέες. 


Ασχολείστε και με την ποίηση. Μεταφράζετε, αλλά και γράφετε ποιήματα. Πείτε μας πόσο διαφέρει η πεζογραφία από την ποίηση, αλλά και πόσο διαφορετική είναι κάθε φορά η εκάστοτε διεργασία;


Ένα στιγμιαίο ερέθισμα είναι ικανό να «σπρώξει» κάποιον να καταγράψει τις πρώτες σκέψεις του στο χαρτί, ώστε να τις επεξεργαστεί έπειτα με ησυχία και μεγαλύτερη νηφαλιότητα. Το ερέθισμα, όμως, δεν είναι αρκετό στην πεζογραφία. Χρειάζεται χρόνος ώσπου να το επεξεργαστείς, να το δουλέψεις εσωτερικά για να μπορέσεις να το αναπτύξεις σε ένα αφήγημα. Έπειτα ο όγκος της δουλειάς που απαιτείται σε ένα πεζογραφικό έργο δεν συγκρίνεται με τον στίχο, όσο περίτεχνος κι αν είναι αυτός - και ξέρω ότι εδώ οι ποιητές ενδεχομένως να μου θυμώσουν. Αλλά το βέβαιο είναι ότι και στις ποιητικές συλλογές και στο μυθιστόρημα υπάρχει η ανάγκη έκφρασης της προσωπικής ή συλλογικής εμπειρίας, ανάγκη για την προσωπική μας διερεύνηση που αφορά κρίσιμα ζητήματα ζωής. Επίσης και στα δυο απαιτείται η αναζήτηση της «γλώσσας», εκείνης που θα μεταφέρει αυτές τις σκέψεις στον αναγνώστη, ο ειδικός εκείνος λόγος που αναπτύσσεται κάθε φορά μέσα από το λογοτεχνικό έργο, είτε αυτό λέγεται ποίηση είτε οτιδήποτε άλλο. Άλλωστε όπως έλεγε και ο ίδιος ο Μαχφούζ, η λογοτεχνία που δεν ανυψώνεται στο επίπεδο της ποίησης - είτε υπό τη μορφή του έμμετρου λόγου είτε του πεζού - δεν πρέπει να ονομάζεται λογοτεχνία.


Ο χώρος του βιβλίου, μέσα στον οποίο κινείστε, έχει μερίδιο ευθύνης για την κρίση των αξιών που βιώνουμε; Ποιος ο ρόλος του πνευματικού κόσμου;

 

 

Τεράστιο μερίδιο έχει, αλλά θα μου επιτρέψετε να μην το σχολιάσω παραπέρα.


Στους νέους ανθρώπους που γράφουν, τι θα θέλατε να πείτε μέσα από την προσωπική σας εμπειρία;


Να είναι σεμνοί, ταπεινοί και να μην βιάζονται. Να συνειδητοποιήσουν ότι η αναγνώριση της ανεπάρκειάς τους, λόγω της απειρίας ή του νεαρού της ηλικίας, είναι προσόν, όχι αδυναμία. Μαρτυρεί την ωριμότητα της σκέψης τους, τη συγκρότηση της προσωπικότητας τους. Οι αιθεροβάμονες νέοι με τρομάζουν. Η βιωμένη εμπειρία, ο πόνος και η «θήτευσή» τους, όπως και η μαθητεία τους, στην ίδια τη ζωή, είναι αυτά που θα τους βοηθήσουν να πάνε παραπέρα. Επίσης, μεγίστης σημασίας είναι η ανάγνωση σημαντικών εκφραστών όχι μόνο της εγχώριας, αλλά και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Όλοι πρέπει να μαθαίνουμε  από τους προγενέστερους δασκάλους μας. Χωρίς αυτή τη γνώση, παραμένουμε έγκλειστοι της μετριότητας και της φιλαυτίας μας.


Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σας;


Η απώλεια σε οποιαδήποτε μορφή. 


Πείτε μας έναν στίχο που θυμάστε πάντα και κουβαλάτε στην καρδιά σας.


Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος, / αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που φεύγει. Κ.Π. Καβάφης

Αt neo:writers

Ένα ποίημα μου και μια συνέντευξη στο Βρετανικό ιστολόγιο neo:writers

Persa Koumoutsi at neo:writers

November’s poet is Greek-Egyptian poet, novelist and translator Persa Koumoutsi, who has written six novels and translated the work of, amongst others, Nobel Prize winner Naguib Mahfouz.

Persa talks to neo:writers about how experiencing the work of others can help shape your own.

Yet

Beguiling is the wind
that blows her scent to him
and spreads her night whispers.
Although at times,
at many times,  he fears
they are not addressed  to  him
nor meant nor dedicated..

Yet, he does eavesdrop them
while relishing the resonance
of their warming sound
that stirs the memory
of such embrace!

Beguiling is the distance
that separates them.
what is it? One two miles?
He treaded it so often
till it had no length no more
no entity nor essence.

Yet  he is willing to pace it
a thousand times more
in the hope of meeting her again
like he did a thousand times before

Beguiling is the dream
that transports her
to his pillow
while his eyelids remain
closed
at the chance of grasping her return.




Bio

Persa Koumoutsi: novelist and literary translator, was born in Cairo, Egypt, moved to Greece following her studies at the Egyptian University of Cairo where she studied English and Arabic literature. For the first few years she taught English language and literature in higher education institutes in Greece. Ever since 1990, she has been working professionally as a literary translator, translating prose and poetry from Arabic and English into Greek and vice versa.
She has translated a significant part of the Egyptian Nobel prize winner Naguib Mahfouz, and other distinguished authors as well as poetry.
She has also worked as a publishing editor and organized literary forums and events. Among others, in 2001 she was awarded the International Cavafy Prize for translated works. She has participated in many international literary forums and writes articles and critical reviews in many newspapers and literary magazines. She is a published author; five novels of her own are published so far, while her sixth novel is under publication. Recent translation works: an anthology of modern Arabic poetry. She started writing her own poetry only recently.

Interview

SD        Hello, Persa, and welcome to the neo: blog. Wonderful to have you as this month’s featured poet.

PK        Ηello, Scott, and thank you so much for including me in this project. It is really a privilege to be able to share a place with such distinguished poets.

SD        The poem of yours we have published this month ‘Yet’ feels to me to be very contemporary and yet traditional all at once. I sense there is an urge buried inside this poem to experiment with words, but you are also influenced by traditional, possibly ancient, poetry. Does any of that resonate with you?

PK        Yes, it is true. As a writer and literary translator, I have developed a sort of tendency to experiment with words all the time.  Also being a Greek, who was brought up in the East, I have been greatly influenced by both classical and modern Greek and Arabic poetry. Especially, the Sufi poets, have a tremendous impact. My English education also played a very important role, I studied English and American poetry at the University and this intricate ad multiform background has affected my though and my writing. I feel I have taken the best elements out of all three cultures and incorporated them into my work.  It is strange but very true!

SD        The poem also feels hugely personal, l feel that is where a lot of its power comes from, the fear of losing a love to another, but we are never told if it is merely fear or something which is actually happening. How important do you feel that element of doubt is in this piece?

PK        The fear of losing oneself as a consequence of losing someone is a fearful sentiment and it is usually triggered by doubt, and it is not a matter of weakness, as some may think. One transcends himself when he truly loves another and this is definitely not consistent with weakness. On the contrary it needs a lot of courage. The fear in this poem comes from the fact that only one of the two people involved is true to his/her feelings but he/she is not certain of the other, there is also the fear of being seen as the weak one by the other part.

SD        What struck me as well about ‘Yet’ is that it depicts a huge distance between these two lovers, and yet conveys a sense of such intimacy and connection, for example “Beguiling is the wind that blows her scent to him” they are always connected and yet always apart. Do you think that is an ancient element of love stories, this idea of separated hearts that can’t truly be separated?

PK        I feel that distance and closeness are two facets of the same coin.  You cannot experience one without the other and vice versa. One cannot be without the other.  It is the tragic element of the poem and of the human condition in general.  It is the irony of things. Tragic elements are usually ironic.

SD        You have of course studied English in Egypt. How important do you feel it is to pursue a higher education in writing if you want to be a writer?

PK        Higher education is always important. The more you delve into what others think and write, the more critical and demanding you become of yourself. You cannot obtain universality unless you get familiar with universal issues and how they are treated by different people in different cultures.  One must methodically discover other ‘lands’ of thought before searching for his own.

SD        Now, as well as being a poet you also work as a translator of Arabic poetry into English. How big an effect would you say the poetry you translate has on your writing? How important is it to be exposed to eclectic writings?

PK        It has an immense effect and for a writer or an artist in general, it is very important to be exposed to eclectic things. You learn from them and improve yourself. I consider myself very lucky and privileged to be able to deal and learn from others.  It is a blessing.

SD        And, has the actual process of translation affected your work or inspired any pieces?

PK        Definitely, it has both affected and inspired my work greatly. When you translate, you actually assume the role of the writer or the poet you are translating, you become his alter ego. You sort of incarnate in him / her assuming their role and sentiment. Also you are expected to deliver their work as honestly as you can and this requires a lot of work and experimentation. You sort of apprentice in each and every style, and this is a kind of perpetual training towards improvement.

SD        You’ve also translated some of the work of Naguib Mahfouz. That must have been an incredible experience. Can you tell us about it? Was it intimidating, inspiring, terrifying?

PK        All of these at once, but especially inspiring.  Digging deeper into the words and thoughts of such distinguished and universal writer is like working on a new thesis every time. Then, even without knowing it, you adopt elements that you find attracting or suited and integrate them into your work. It is the best schooling.

SD        Amazing, but you also write novels, of course. I am always interested to ask writers which came first, the poetry or the prose, and do you find the poetry creeping into your prose at time, showing its face between the commas?

PK        Poetry must always creep into prose, it must always creep into everything that is creative or artistic, and it has always crept in mine. On a deeper level, I always knew that someday I would find it urgent to express thoughts and feelings in verses, but I was not sure of the result. Lately, I find myself resorting to poetry more often, especially when I seek peace of mind.

SD        Wonderful. So are you working on any translation or collections at the moment?

PK        I have just finished translating a collection of poems, as well as my new book, that is going to be published in the Spring, and it is exactly on this sort of experience. Currently, I am working on my own new poems. Which I hope you will like.

SD        And where could we see that or more of your work / translations, Persa?

PK        I would be delighted to send them to you once they are finished, but I am afraid this time they are written in Greek.  Once they are ready, I will translate some and send them to you, Scott. All my other works are published, so I will have to send you the printed works, or the drafts via mail.

SD        Wonderful, I look forward to seeing it, and wish you ever success in the future. Persa, thank you.

PK        I thank you for this wonderful opportunity, and wish you the best of luck too.

Συνέντευξη στο περιοδικό "Εικόνα της περιοχής μας"

Συνέντευξη για το βιβλίο και τον Αιγυπτιακό Ελληνισμό

"Χαρτινες Ζωές" στο Μetrogreece

Συνέντευξη στο Μetrogreece.

«Στάθηκε στο πεζοδρόμιο, σαν μικρό και αναποφάσιστο παιδί. Κάτι σαν νεύμα –ή μήπως κίνηση αχνή, αμυδρή, σχεδόν ανεπαίσθητη;– έσυρε τη ματιά της μέχρι το απέναντι πεζοδρόμιο. Ρίχνοντας το βλέμμα εκεί όπου αυτή η αίσθηση την καλούσε, είδε τις τέσσερις γυναίκες της ζωής της. Στέκονταν ασάλευτες στο πεζοδρόμιο, η μία δίπλα στην άλλη.H γιαγιά της, η γριά Ευσταθία, η μάνα της και τέλος η κόρη της, η Βικτωρία. Και το παράδοξο ήταν ότι καμία δεν την επέπληξε για την παράτολμη απόφασή της... Μόνο της χαμογέλασαν ενθαρρυντικά – ακόμα και η κόρη της.

Η Ανθή, μεγαλώνοντας στον ίσκιο της Μαριάνθης, στοιχειωμένη από την απουσία της νικημένης πια και αιχμάλωτης των περιστάσεων Βικτωρίας, θα ακολουθήσει την προδιαγεγραμμένη πορεία της. Καταπιέζοντας τα συναισθήματά της, θα παίξει ρόλους που δεν μπορεί να υποστηρίξει, θα ζει και δε θα ζει ταυτόχρονα. Αντιμέτωπη με την αλήθεια αλλά και τις επιλογές των γυναικών της γενιάς της, όλων των γυναικών, έχοντας τη βεβαιότητα ότι εκείνες την καθοδηγούν και την κατευθύνουν, θα βρεθεί έπειτα από χρόνια στο κρίσιμο σταυροδρόμι μιας μεγάλης πρόκλησης.
Tρεις γυναίκες, τρεις ζωές· παράλληλες όχι, αλλά σχεδόν επαναλαμβανόμενες μέσα στο χρόνο... Η Ιστορία θα τις αφουγκραστεί ή θα τις προσπεράσει;»

Η Πέρσα Κουμούτση μίλησε για το νέο της μυθιστόρημα....

Σε πρόσφατες έρευνες του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, οι στατιστικές δείχνουν ότι η αναγνωσιμότητα στην Ελλάδα δεν είναι ανάλογη της υπόλοιπης Ευρώπης. Πού το αποδίδετε;
To αποδίδω, κυρίως, στην έλλειψη λογοτεχνικής παιδείας. Η λογοτεχνία διδάσκεται εντελώς αποσπασματικά στα σχολεία μας. 'Ετσι είναι εύκολο να διαμορφωθούν τάσεις που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη γενική αντίληψη για το τι σημαίνει λογοτεχνία. Το αποδίδω επίσης στο γεγονός ότι το βιβλίο δεν είναι προσβάσιμο αγαθό σε όλες τις κοινωνικές ομάδες, το κόστος του είναι συχνά αποτρεπτικό.

Τι περιμένετε από τη σύγχρονη νεοελληνική λογοτεχνία; Θεωρείτε ότι έχει βρει τη θεματική που ζητά ο μέσος αναγνώστης;
Περιμένω να αγγίζει εξίσου τον μέσο αναγνώστη, αλλά και έναν πιο απαιτητικό, με πιο εξειδικευμένες γνώσεις, χωρίς να κάνει εκπτώσεις στην ποιότητα, αλλά ούτε ανούσιες υπερβάσεις. Οι πιο σημαντικοί συγγραφείς του κόσμου απευθύνονται στο μέσο άνθρωπο, χωρίς να υπερβάλουν ή να τον χειραγωγούν. Μόνο θέτουν ερωτήματα, ο καθένας με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο, κι αφήνουν τους αποδέκτες τους να προβληματιστούν και να αναρωτηθούν για το ένα ή το άλλο. Όσο για το δεύτερο σκέλος της ερώτησης, δεν ξέρω αν υπάρχει συγκεκριμένη θεματική κι αυτό γιατί η κοινωνία διαφοροποιείται συνεχώς και με ταχύτατους ρυθμούς, οπότε και τα θέματα του ενδιαφέροντός μας διαφοροποιούνται επίσης. Ωστόσο, τα οικουμενικά ζητήματα παραμένουν αμετάβλητα εδώ και αιώνες και ίσως θα πρέπει να εστιάσουμε περισσότερο σε αυτά.

Ποιος ο ρόλος της σύγχρονης γυναίκας; Πόσο δύσκολο ή εύκολο είναι να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της καθημερινότητας που ολοένα κι αυξάνονται;
Η γυναίκα έχει καταφέρει και πετύχει πολλά στη σύγχρονη εποχή, αλλά παρόλα αυτά συχνά νιώθει εγκλωβισμένη στους ρόλους που η ίδια έχει επιλέξει ή που της έχουν επιβάλει οι νέες συνθήκες. Έχω την πεποίθηση ότι στην ουσία και στον πυρήνα της, η γυναίκα δεν έχει ουσιαστικά αλλάξει. Η ψυχολογική της δομή είναι τέτοια που δεν τη διαφοροποιεί δραστικά από τις γυναίκες παλαιότερων εποχών. Οι συνθήκες είναι αυτές που αλλάζουν, κατά συνέπεια και η αντιμετώπισή της, κάθε φορά. Έπειτα, ας μη ξεχνάμε ότι η μητρότητα είναι από τα κυριότερα σημεία αναφοράς των γυναικών κάθε εποχής. Μια ιδιότητα που παραμένει και θα παραμένει πάντα μοναδικά διαχρονική και αμετάβλητη. Πάντως η χειραφέτηση, που συχνά συγχέουμε με την έννοια της ελευθερίας, δεν της εξασφαλίζει πάντα την ποθητή ανεξαρτησία, γιʼ αυτό κι αποφάσισα να γράψω κάτι πάνω σε αυτό.

Πόσο επηρεάζει ο έρωτας τις επιλογές των ηρωίδων σας; Το βλέπετε αυτό και στις σύγχρονες γυναίκες;
Ο έρωτας υπήρξε ανέκαθεν το ζητούμενο στις ζωές των ανθρώπων, τουλάχιστον σε κάποια φάση της ζωής τους. Ο έρωτας είναι κινητήριος δύναμη, ίσως η μεγαλύτερη που υπάρχει και είναι το κοινό σημείο αναφοράς στις ηρωίδες μου. Ο έρωτας με τις κορυφώσεις του, αλλά και τις ματαιώσεις του, καθώς οι ιστορίες των ηρωίδων μου δεν έχουν παρηγορητικό τέλος, αλλά τις σκληρές διαψεύσεις που βλέπουμε στην πραγματική ζωή. Θα έλεγα ότι ο έρωτας δρα καταλυτικά στην ψυχολογική κυρίως εξέλιξη των γυναικών που περιγράφω. Οι σύγχρονες γυναίκες δε θα μπορούσαν να αποτελέσουν εξαίρεση για τους λόγους που προανέφερα.

Οι κοινωνικές συνθήκες επεμβαίνουν κι αλλάζουν τις αποφάσεις και τη δυναμική τους. Αυτό φαίνεται έντονα μέσα από το μυθιστόρημά σας. Ποια είναι η προσωπική σας άποψη;

Ναι, οι κοινωνικές συνθήκες παίζουν καταλυτικό ρόλο στις επιλογές μας, στις ζωές μας γενικότερα. Η δύναμη του ανθρώπου, δυστυχώς, δε μπορεί να υπερβεί εκείνη των περιστάσεων, γιατί αυτές τον καθοδηγούν και τον κατευθύνουν, συχνά, σε μονοπάτια δύσβατα ή κακοτράχαλα. Για παράδειγμα, ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος ανέδειξε τον γυναικείο δυναμισμό, αλλά τη φόρτωσε επίσης με βάρη και άγχη που συχνά υπερβαίνουν τις ψυχικές δυνάμεις της. Στη σημερινή εποχή, την εποχή της παγκοσμιοποίησης και της οικονομικής ύφεσης, όλο και περισσότερες γυναίκες μένουν χωρίς δουλειά, με αποτέλεσμα να υποχρεούνται να εξαρτώνται τουλάχιστον οικονομικά και πάλι από τους άντρες. Φοβάμαι πως θα υπάρξει και εδώ μεταστροφή και η γυναίκα θα βρεθεί πάλι σε μειονεκτική θέση, όπως ήταν στο παρελθόν.

Οι τάσεις φυγής που παρατηρούνται στις σύγχρονες σχέσεις θεωρείτε ότι είναι προϊόν της κουλτούρας και των αρχών που έχουν διαμορφώσει τη σημερινή ελληνική οικογένεια;
Είναι αποτέλεσμα της εξέλιξης μας ως κοινωνικά πλάσματα. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν ʽκαλουπώνεταιʼ εύκολα και έχει επιλογές. Πάντως, πιστεύω πως η τάση φυγής είναι μια πανάρχαια κρυφή επιθυμία , ένας διαχρονικός ευσεβής πόθος του ανθρώπου, δεν είναι σημερινή.

Στο μυθιστόρημά σας αναδιπλώνονται οι οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις με τρόπο ιδανικό για συζήτηση. Εσείς πώς θα τις σχολιάζατε;
Θα έλεγα, με δυο λόγια, ότι το μυθιστόρημα μου «Χάρτινες ζωές» μοιάζει με ένα μικρό πολυπρισματικό καθρέφτη, όπου η ζωή και οι επιλογές της κάθε μιας από της ηρωίδες μου αντανακλώνται ή καθρεφτίζονται στη ζωή της επόμενης και αυτό, γιατί, όπως ανέφερα πιο πάνω, η γυναίκα παραμένει η ίδια ως οντότητα, ως φορέας ιδεών και συναισθημάτων, ως άτομο που άγχεται, και μάχεται μέσα στη οικογένεια, την κοινωνία και τη ζωή γενικότερα. Το κατά πόσο έχει καταφέρει να είναι πραγματικά ελεύθερη σήμερα, είναι ένα ερώτημα που πρέπει να απασχολεί την κάθε γυναίκα, πόσο μάλλον μια γυναίκα που γράφει.

Ετοιμάζετε κάτι καινούριο αυτόν τον καιρό;
Όχι, ακόμα. σταχυολογώ παλαιότερες εμπειρίες μου, σκέψεις και γενικότερους προβληματισμούς κι αυτό είναι ένα στάδιο πριν από το ξεκίνημα της γραφής που με γοητεύει εξίσου.

Τι θα συμβουλεύατε κάποιον που θέλει να γίνει συγγραφέας;

Να διαβάζει πολύ, όχι μόνο ελληνική αλλά και ξένη λογοτεχνία.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός

Συνέντευξη: "Χάρτινες ζωές που μπήκαν στο περιθώριο"

Συνέντευξη στο πολιτιστικό magazino Bookbar και στην Ελπίδα Πασαμιχάλη

Οι «Χάρτινες ζωές» είναι ένα βιβλίο με γυναικεία υπογραφή και γυναίκες ηρωίδες. Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με αυτό το θέμα; Ήταν η έκφραση κάποιας εσωτερικής ανάγκης;

Η γυναίκα ως οντότητα, ως φορέας ιδεών και συναισθημάτων, ως άτομο που μάχεται στη ζωή αλλά και ως ηρωίδα στα βιβλία της λογοτεχνίας, ανέκαθεν με ενδιέφερε και με απασχολούσε. Το κατά πόσο έχει καταφέρει να είναι πραγματικά ελεύθερη σήμερα, είναι ένα ερώτημα που πρέπει να απασχολεί την κάθε γυναίκα. Έτσι αποφάσισα να γράψω κάτι πάνω σε αυτό.

Τι κρύβει ο τίτλος «Χάρτινες ζωές»; Γιατί …χάρτινες;

Το χαρτί έχει τη σημειολογία του εφήμερου, του εύθραυστου, αυτού που καταστρέφεται εύκολα, αλλά που επίσης ανακυκλώνεται και που μπορεί να μετατραπεί σε κάτι άλλο, πιο όμορφο, ίσως, ή πιο εύχρηστο. Χάρτινες ζωές είναι οι ζωές των γυναικών που μπήκαν στο περιθώριο, λόγω καταστάσεων ή παρέλευσης του χρόνου- κυρίως αυτού- και δεν έχουν μείνει από αυτές παρά μόνο οι σκόρπιες αναμνήσεις τους αποτυπωμένες πάνω σε μια φωτογραφία- σε ένα κομμάτι χαρτί. Σχέσεις που έληξαν, αφήνοντας μόνο πίσω τους κάποιες επιστολές να τις θυμίζουν. Τώρα, βέβαια, με τη νέα τεχνολογία, το χαρτί έχει σχεδόν αχρηστευτεί, αλλά το βιβλίο μου διαδραματίζεται, κυρίως κατά τις δεκαετίες του 30 του 50 αλλά και του 80, όταν οι υπολογιστές δεν ήταν ακόμα τόσο διαδεδομένοι. Ο τίτλος ανταποκρίνεται επίσης και σε δύο καίρια ερωτήματα που θέτω στο βιβλίο: τι απ’ αυτά που βιώνουμε φέρει τη σφραγίδα του αληθινού και τι είναι χάρτινο, έτοιμο να υποστεί την επέλαση του χρόνου και να υποκύψει;; Και πόσο ικανή είναι μια σχέση να διαλυθεί μέσα στο χρόνο ή να αντέξει σ αυτόν;

Μίλησε μας για τις κεντρικές ηρωίδες του βιβλίου. Με ποιο τρόπο τις επέλεξες;

Έτυχε να κάνω μια έρευνα για τη γυναίκα και τη λογοτεχνία στην Ελλάδα, από τις αρχές του αιώνα ως το τέλος του και διαπίστωσα, μέσα από την έρευνα αυτή, ότι η γυναίκα ανέκαθεν πάλευε για τα αυτονόητα. Διαπίστωσα επίσης ότι η γυναίκα ως δημιουργός, αλλά και ως ηρωίδα στη λογοτεχνία- από την Αυτοβιογραφία της Ελισάβετ Μαρτινέγκου ως τα βιβλία της Γαλάτειας Καζαντζάκη, της `Ελλης Αλεξίου και της Διδώς Σωτηρίου, αλλά και την πεζογραφία των ημερών μας- δε σταμάτησε να παλεύει για το αυτεξούσιο της, οι συνθήκες, όμως, κυρίως οι ιστορικές και οι κοινωνικές, την εμπόδιζαν. Έτσι αποφάσισα να γράψω αυτό το βιβλίο που ακολουθεί την πορεία τριών γυναικών από τις αρχές του 20ου αιώνα ως το τέλος του, ψηλαφώντας τη σχέση τους με το θέμα της ελευθερίας και του έρωτα. Θέματα που απασχόλησαν και τις παραπάνω γυναίκες συγγραφείς, όπως διαπίστωσα μέσα από τα λογοτεχνικά κείμενά τους. Η κάθε μια από τις ηρωίδες μου είναι αντιπροσωπευτική της εποχής της, η κάθε μια διεκδικεί το δικαίωμα στην ελευθερία, στον έρωτα, στην ανεξαρτησία της, ανταποκρινόμενη πάντα στις επιταγές της δικής της εποχής, και στις ιστορικές ανακατατάξεις που έπαιξαν σημαντικό και παρεμβατικό ρόλο στην εξέλιξη της.

Έχουμε τρείς γυναίκες που ανήκουν σε τρεις διαφορετικές γενιές. Πιστεύεις ότι μπορούν να εντοπιστούν κοινά σημεία μεταξύ τους;

Παρότι οι ηρωίδες ανήκουν σε τρεις διαφορετικές γενιές, βιώνουν σχεδόν επαναλαμβανόμενες ζωές μέσα στο χρόνο, κι αυτό γιατί στη ουσία η γυναίκα στον πυρήνα της δεν έχει ουσιαστικά αλλάξει. Η ψυχολογική της δομή είναι τέτοια που δεν τις διαφοροποιεί δραστικά από τις άλλες. Οι συνθήκες είναι αυτές που αλλάζουν, κατά συνέπεια και η αντιμετώπισή της, κάθε φορά. Έπειτα η μητρότητα είναι από τα κυριότερα σημεία αναφοράς των γυναικών κάθε εποχής, που συχνά, δρα ανασταλτικά στην επίτευξη της ποθητής ελευθερίας τους.

Στις μέρες μας πιστεύουμε - ίσως όχι άδικα- ότι έχουν συμβεί κοσμογονικές αλλαγές που διαφοροποιούν εντελώς τις σύγχρονες γυναίκες από τις προηγούμενες γενιές. Συμφωνείς με αυτή την άποψη; Πώς τη σχολιάζεις;

Βεβαίως, η θέση της γυναίκας έχει διαφοροποιηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, τα υπαρξιακά της προβλήματα, ωστόσο, παραμένουν τα ίδια. Τη βαραίνουν με τον ίδιο, ή σχεδόν τον ίδιο τρόπο. Έπειτα, χρειάστηκε να περάσουν άλλες πέντε ή έξι δεκαετίες από τη θέσπιση του νόμου για την ισότητα, ώσπου η γυναίκα να μπορέσει να σταθεί πραγματικά στα πόδια της, αλλά ακόμα και σήμερα μόλις ένα σχετικά μικρό –παρότι ενθαρρυντικό- ποσοστό γυναικών τα έχει καταφέρει..

Πιστεύεις ότι οι προηγούμενες γενιές γυναικών επηρεάζουν και καθορίζουν τις επιλογές των σημερινών;

Απολύτως. Η συλλογική μνήμη ανέκαθεν επηρέαζε τις επιλογές και την πορεία των ανθρώπων σε μεγάλο βαθμό. Δε μπορούμε να αποστασιοποιηθούμε από το παρελθόν. Οι ζωές των προηγούμενων γενιών δρουν καθοριστικά στις αποφάσεις και τις επιλογές μας κι αυτό συχνά γίνεται υποσυνείδητα ή ερήμην μας.

Υπάρχουν κοινά, διαχρονικά σημεία στις επιθυμίες και στις αναζητήσεις των γυναικών σε διάφορες εποχές;

Πολλά, περισσότερα από ότι μπορεί κανείς να φανταστεί ή να πιστέψει. Ποτέ δε σταμάτησε η πάλη της γυναίκας για να πετύχει το αυτεξούσιο της , η αναζήτηση της πραγματικής της ταυτότητα, της ευτυχίας της, των βαθύτερων επιθυμιών της, της εσωτερικής της γαλήνης, και βέβαια, της πλήρους και αδιαπραγμάτευτης ανεξαρτησίας της. Ακόμα και σήμερα που πέτυχε πολλά, είναι κι άλλα τόσα που της λείπουν.

Το διαχρονικό αίτημα των γυναικών για περισσότερη ελευθερία, έχει εν τέλει πραγματοποιηθεί στις μέρες μας;

Σε ένα βαθμό έχει πραγματοποιηθεί , όχι όμως πλήρως.. Η ελευθερία είναι μια βαθύτερη εσωτερική κατάσταση που δεν μπορεί να ανθίσει, όσο οι επιβεβλημένες συνθήκες, ή οι παρωχημένες νόρμες μιας κατ επίφαση ‘προοδευτικής’ κοινωνίας μας θα τη χειραγωγούν.. Αλλωστε, η γυναικεία χειραφέτηση δεν είναι απόλυτα ταυτόσημη έννοια με εκείνη της ελευθερίας. Υπάρχει διαφορά. Επίσης, ενώ τα παλιά γυναικεία πρότυπα έπαψαν να υπάρχουν, γεννήθηκαν καινούργια, αρκετά όμως από αυτά είναι αρνητικά, κυρίως γιατί αλυσοδένουν τη σύγχρονη γυναίκα στην κοινωνία της κατανάλωσης, της ευτέλειας και του εφήμερου.

Υπάρχει μία άποψη που λέει ότι η έντονη προσωπικότητα της σύγχρονης γυναίκας «τρομάζει» τους άντρες. Πώς τη σχολιάζεις;

Τους απωθεί, κάπως. Από την ημέρα που ‘εξισώθηκαν’ τα δυο φύλα, η γυναίκα έγινε ανταγωνιστική προς τον άντρα. Συχνά μάλιστα γίνεται ο καθρέφτης του, και αυτό ίσως τους τρομάζει. Η γυναίκα υψώνει τη φωνή ενάντια στο κατεστημένο, ενάντια στην οικονομική καταπίεση, ακόμα και στο γάμο. Η συμμετοχή της στην παραγωγή είναι σημαντική, έχει ενεργό ανάμειξη στις αποφάσεις που παίρνονται σε όλες τις βαθμίδες και τις πτυχές της δημόσιας ζωής. Χαριτολογώντας, θα συμπλήρωνα πως η επιτυχία της είναι θαυμαστή, εφόσον όμως δεν ξεπερνά εκείνη των αντρών. Αλλά ας μη ξεχνάμε ότι η γυναίκα μόλις τα τελευταία πενήντα χρόνια κατάφερε να βρει την ταυτότητά της. Είναι ασήμαντο το χρονικό διάστημα, σε σχέση με εκείνο που πάλεψε να καταξιωθεί κοινωνικά.

Σε αντίθεση με το παρελθόν, όπου οι γυναικείες λογοτεχνικές υπογραφές ήταν λίγες, σήμερα παρακολουθούμε μια «εκδοτική έκρηξη» με βιβλία λογοτεχνίας που έχουν γραφτεί από γυναίκες συγγραφείς. Τελικά είναι η ποσότητα εφάμιλλη με την ποιότητα, κατά τη γνώμη σου;

Σε καμία περίπτωση η ποσότητα δεν είναι εφάμιλλη με την ποιότητα. Το αντίθετο μάλιστα. Παρενθετικά, αναφέρω, ότι η λογοτεχνία ήταν ένα από τα πιο προνομιακά πεδία άσκησης της γυναικείας εμπειρίας Από το 1960 η γυναίκα στην Ελλάδα μπαίνει σε μια νέα φάση. Παλαιότερα ταμπού στη γλώσσα και καταστάσεις αλλάζουν, η παλιά θεματολογία υποσκελίζεται από νέες, με σημαία εκείνη της σεξουαλικότητας της γυναίκας που γίνεται και η κύρια πηγή της δημιουργικής της έμπνευσης, αλλά μόλις λίγα χρόνια αργότερα αποκτά μια τάση μεταστροφής στο παλιό, ρομαντικό βιβλίο, καθώς τα πάντα κατά τη άποψη της έχουν ειπωθεί. Η μεταστροφή αυτή μάλιστα δεν είναι ακριβώς σπασμωδική και ούτε ακριβώς στοχαστική, όσο θα έπρεπε. Η γυναίκα οφείλει να ασχολείται περισσότερο με πιο καίρια ζητήματα όπως το μεταναστευτικό ζήτημα, την οικονομική ύφεση, την παγκοσμιοποίηση, την κατάλυση των θεσμών.

Η παγκόσμια και εθνική οικονομική κρίση που ζούμε εκτιμάς ότι μπορεί να επηρεάσει και να αλλάξει τις μέχρι σήμερα ισορροπίες στις σχέσεις των δύο φύλων;

Σίγουρα θα επηρεάσει. Κάθε κοσμοϊστορική αλλαγή είχε δραστικές συνέπειες στις ισορροπίες. Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, για παράδειγμα, ανέδειξε τον γυναικείο δυναμισμό, αλλά τη φόρτωσε επίσης με βάρη και άγχη που συχνά υπερβαίνουν τις ψυχικές δυνάμεις της. Στη σημερινή εποχή, την εποχή της παγκοσμιοποίησης και της οικονομικής ύφεσης, όλο και περισσότερες γυναίκες μένουν χωρίς δουλειά, με αποτέλεσμα να υποχρεούνται να εξαρτώνται τουλάχιστον οικονομικά και πάλι από τους άντρες,. Φοβάμαι πως θα υπάρξει και εδώ μεταστροφή και η γυναίκα θα βρεθεί πάλι σε μειονεκτική θέση, όπως ήταν στο παρελθόν.

Συνάντηση στο "Πανδοχείο"

Αγαπημένοι σας παλαιότεροι και σύγχρονοι συγγραφείς.

Ο Κάφκα είναι η μεγάλη μου αγάπη. Τα βιβλία του όλα με συγκλόνισαν τόσο που άλλαξαν τον τρόπο σκέψης και την αντίληψη μου για τη ζωή, έπονται άλλοι πολλοί. Παραθέτω μερικά μόνο από τα ονόματα: Ντοστογιεύσκι, Τολστόι, Μπ. Σώου, Καζαντζάκης, Χέμινγκουει, Τ. Χουσέιν, Χ. Έσσε, Μ. Ντυράς, Ντ. Χ. Λώρενς, Σ. Φιτζέραλντ, Μπάροους, Ι. Καλβίνο, Ματ Κοέν, Β. Βασιλικός, Θ. Βαλτινός και βέβαια, ο Μαχφούζ.

Αγαπημένα σας παλαιότερα και σύγχρονα βιβλία.

Η Μεταμόρφωση και η Σωφρονιστική αποικία (Penal colony) του Κάφκα βρίσκονται πάντα στην κορυφή για μένα. Επίσης, η ‘Ασκητική” του Καζαντζάκη, θεωρώ πως είναι ένα βιβλίο σταθμός στην ιστορία της σύγχρονης παγκόσμιας λογοτεχνίας.. Όμως, πολλά είναι τα βιβλία που αγάπησα στη ζωή μου. Σπούδασα αγγλική και αραβική λογοτεχνία και ασχολήθηκα με το βιβλίο σχεδόν όλη μου την ενήλικη ζωή, οπότε, όπως καταλαβαίνετε, έχω πλούσιο οπλοστάσιο στο σπίτι μου. Αλλά θεωρώ πως θα αδικούσα πολλά βιβλία, αν απαριθμούσα μερικούς ακόμα τίτλους.

Σας ακολούθησε ποτέ κανένας από τους ήρωες των βιβλίων σας; Μαθαίνετε τα νέα τους;

Είναι συνέχεια κοντά μου, δεν με εγκαταλείπουν ποτέ σαν να περιμένουν κάτι ακόμα από εμένα, ίσως να δικαιωθούν λίγο περισσότερο. Οι ήρωες των βιβλίων μου- όπως πιστεύω και πολλών άλλων ομοτέχνων μου – αισθάνονται κάπως αδικημένοι. Προσπαθώ να τους καθησυχάσω, ότι κάποτε θα δικαιωθούν, και πως τα βιβλία που έχουν κάτι να πουν βρίσκουν πάντοτε το δρόμο τους, ακόμα και σε μια εποχή όπου η ‘ελαφρά’ λογοτεχνία – κυρίως, ελλείψει λογοτεχνικής παιδείας – κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος.

Αγαπημένος ή/και ζηλευτός λογοτεχνικός χαρακτήρας.

Α, είναι πολλοί. αλλά θα σας πω τον πρώτο που μου έρχεται στο μυαλό. Είναι ο Μάικελ, στον «Εξόριστο» του εξαιρετικά σημαντικού Ιρλανδού συγγραφέα, Π. Ο Κόνορ. Ο Μάικελ είναι ένας Ιρλανδός σακάτης που περιδιαβαίνει τους παγωμένους δρόμους της πόλης του, για να βρει λίγα ψίχουλα να φάει. Το δριμύ ψύχος και η απόλυτη ένδεια που κυριαρχεί στις φτωχογειτονιές του Δουβλίνου, καθώς και τα σαθρά δεκανίκια πάνω στα οποία στηρίζεται, καθιστούν την αναζήτηση του εξαιρετικά δύσκολη και επώδυνη, ώσπου μετά από αρκετές μέρες άκαρπης προσπάθειας και αφαγίας, ο ήρωας πεθαίνει από την πείνα σε ένα ερημωμένο πάρκο. Είναι μοναδικά συγκλονιστικός ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας ταυτίζει την εξαθλίωση του ήρωα με εκείνη της χώρας του, η οποία, εκτός από το λιμό που απειλεί τον πληθυσμό της, έχει να αντιμετωπίσει την πολιτική και κοινωνική εξαχρείωση.

Έχετε γράψει σε τόπους εκτός του γραφείου σας/σπιτιού σας;

Όχι, ποτέ. Η φύση με συναρπάζει, όπως και οι άνθρωποι, τόσο που αποσπούν την προσοχή μου από οτιδήποτε κάνω, ακόμα κι από το γράψιμο. Επομένως, όταν γράφω, αποφεύγω ακόμα και να κοιτώ έξω από το παράθυρό μου. Αρκεί η θέα μιας φυλλωσιάς που θροΐζει ή αστράφτει στον ήλιο, για να με αποπροσανατολίσει από τον αρχικό μου σκοπό.

Ποιος είναι ο προσφιλέστερός σας τρόπος συγγραφής; Πώς και πού παγιδεύετε τις ιδέες σας;

Δεν υπάρχει συγκεκριμένος τρόπος. κάθε φορά είναι διαφορετικός. άλλοτε ξεκινά από μια ιδέα, άλλοτε από ένα έντονο συναίσθημα και άλλοτε από μια παλιά ανάμνηση ή εμπειρία ζωής- δικής μου ή κάποιου άλλου. Ακόμα και ένας πίνακας σε ένα μουσείο είναι ικανός να σπείρει μέσα μου τους σπόρους της δημιουργίας, όπως έγινε με το τέταρτο μυθιστόρημα μου «Καφέ Κλεμέντε», παρότι η ιστορία του βιβλίου δεν είχε άμεση σχέση με τον πίνακα που με ενέπνευσε. Ήταν όμως η γενεσιουργή του αφορμή.

Εργάζεστε με συγκεκριμένο τρόπο; Ακολουθείτε κάποια ειδική διαδικασία ή τελετουργία; Επιλέγετε συγκεκριμένη μουσική κατά την γραφή ή την ανάγνωση; Γενικότερες μουσικές προτιμήσεις;

Όχι, τίποτα απ’ όλα αυτά. Γράφω όταν είμαι έτοιμη, όταν η ανάγκη μου να εκφραστώ δεν επιδέχεται άλλη καθυστέρηση. Όσο για τη μουσική, θα έλεγα ότι, όταν γράφω, παρακολουθώ μια εσωτερική μουσική και είναι αυτή που μου υπαγορεύει το περιεχόμενο και το ρυθμό του ίδιου του βιβλίου. Η μουσική με γαληνεύει, με ταξιδεύει επίσης, αλλά, όπως κλείνω το παράθυρό μου σε μια θέα που με περισπά, έτσι κλείνω και το ραδιόφωνο μου, όταν πρόκειται να γράψω.

Μια μικρή παρουσίαση/εισαγωγή στο κάθε σας βιβλίο χωριστά [ή για όσα κρίνετε]. Είτε σε μορφή επιγραμματικής παρουσίασης, είτε γράφοντας για το πότε, πώς, υπό ποιες συνθήκες και ποιους πόθους συνεγράφησαν. Τυγχάνει κάποιο περισσότερο αγαπημένο των άλλων;

Όλα είναι αγαπημένα μου. Τα τρία πρώτα, αν και δεν αποτελούν συνέχεια το ένα του άλλου, συγκροτούν ένα τρίπτυχο, που παρακολουθεί νοσταλγικά και ελεγειακά την άνθηση και τη μυθική ομορφιά του αλεξανδρινού κόσμου, αλλά και την παρακμή της στο πρώτο μισό του προηγούμενου αιώνα. Στο «Αλεξάνδρεια στο δρόμο των ξένων» βλέπουμε τους Μικρασιάτες πρόσφυγες του ’22, που ενσωματώνονται στις ταπεινές γειτονιές των μεγαλουπόλεων της Αιγύπτου, σε μια πολυπολιτισμική σύνθεση εθνοτήτων. Έπειτα, στο βιβλίο « Τα χρόνια της νεότητός του, ο ηδονικός του βίος” περιγράφω την ευδαίμονα ελληνική αστική τάξη που ζει ανυποψίαστη μα και αλαζονική, στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα. Και, τέλος, η τροχιά του κύκλου κλείνει με το μυθιστόρημα «Δυτικά Του Νείλου» με τη μεταπολεμική ανάδυση του νασερικού εθνικισμού, που συμπαρασύρει και διαλύει μαζί με το σαθρό τοπικό καθεστώς τον ήδη παρηκμασμένο παροικιακό Ελληνισμό. Το «Καφέ Κλεμέντε» ξεφεύγει αρκετά, γιατί είναι ένα μυθιστόρημα στο οποίο η τέχνη παίζει κυρίαρχο ρόλο στη ζωή και την πορεία των ηρώων. Η ηρωίδα του βιβλίου είναι μια εξαιρετικά ταλαντούχα ηθοποιός του Μεσοπολέμου που συγχέει τον κόσμο του θεάτρου με εκείνο της πραγματικότητας. Δοσμένη με πάθος στο υπερεγώ της, αλλά και στον δικό της ωραιοποιημένο κόσμο, επιλέγει να μένει ανέπαφη από τις πικρές αλήθειες της ζωής. Σφετερίζεται την τέχνη προς όφελος της, προκειμένου να ικανοποιήσει τις προσωπικές της επιδιώξεις, και η τέχνη την εκδικείται. Την καθιστά έρμαιο του ίδιου του ταλέντου της.

Θα μας συνοδεύσετε ως την θύρα του τελευταίου σας βιβλίου;

Σε αυτό το βιβλίο επιχειρώ να διαβώ ένα καινούριο μονοπάτι που δεν έχει σχέση με την καταγωγή και τις ρίζες μου, αλλά με τη γυναικεία μου υπόσταση. Το « Χάρτινες ζωές», όπως είναι ο τίτλος του τελευταίου βιβλίου που θα κυκλοφορήσει σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός. είναι ένα βιβλίο που ακολουθεί την πορεία τριών γυναικών από τις αρχές του 20ου αιώνα ως το τέλος του και ψηλαφεί τη σχέση τους με τον έρωτα και την ελευθερία, όπως την ανίχνευσα μέσα από τα λογοτεχνικά κείμενα σπουδαίων γυναικών του ’30 ’40 και ’60. Οι γυναίκες αυτές ζουν, όχι ακριβώς παράλληλες ζωές, αλλά σχεδόν επαναλαμβανόμενες μέσα στο χρόνο, αναζητώντας απεγνωσμένα τη ταυτότητά τους, τα θέλω τους, την εσωτερική τους γαλήνη, και βέβαια, την ελευθερία και το αυτεξούσιό τους. Είναι ένα βιβλίο αφιερωμένο στις γυναίκες, στον άνθρωπο γενικότερα, που αποδεικνύει καθημερινά, ότι ακόμα κι όταν χειραγωγείται ή εξουσιάζεται από το πεπρωμένο του, έχει τη δύναμη να το υπερβεί, εφόσον το έχει πραγματικά αποφασίσει.

Αν είχατε σήμερα την πρόταση να γράψετε μια μονογραφία – παρουσίαση κάποιου προσώπου της λογοτεχνίας ή γενικότερα ποιο θα επιλέγατε;

Θα επέλεγα τον Μαχφούζ μια που ασχολήθηκα με το έργο του για είκοσι συναπτά χρόνια και είχα την τύχη να τον γνωρίσω από κοντά.

Παρακολουθείτε σύγχρονο κινηματογράφο ή θέατρο; Σας γοήτευσε ή σας ενέπνευσε κάποιος σκηνοθέτης, ταινία, θεατρική σκηνή;

Παρακολουθώ κινηματογράφο, όχι όσο παλιά, βέβαια, και προτιμώ τον ευρωπαϊκό. Όσο για το θέατρο, θα σας πω κάτι που ίσως σας ξενίσει με την κυριολεκτική έννοια του όρου. Αγαπώ το θέατρο, αλλά προτιμώ να διαβάζω τα έργα από το πρωτότυπο κείμενο. Όσες φορές αν επιχείρησα να δω παραστάσεις έργων που λάτρεψα, απογοητεύτηκα κι αυτό γιατί μέσα μου τα έχω φανταστεί. Έχω κάνει τη διανομή και τη σκηνοθεσία. Και αφού η φαντασία πάντα ξεπερνά τη πραγματικότητα, το φανταστικό μου έργο πάντα υπερβαίνει εκείνο που εξελίσσεται επί σκηνής. Θεατρικοί συγγραφείς που με έχουν εμπνεύσει και επηρεάσει είναι ο Τ. Ουίλιαμς και Τ. αλ Χακίμ

Γράψατε ποτέ ποίηση – κι αν όχι, για ποιο λόγο;

Οι Έλληνες είναι κατεξοχήν λαός της ποίησης. Ακόμα και σήμερα έχουμε πολύ αξιόλογους ποιητές με πλούσια παραγωγή. Επομένως, έχω άφθονο υλικό να διαβάζω που με καλύπτει επαρκώς. Όσες φορές κι αν επιχείρησα να γράψω κάτι σε μορφή ποίησης, απέτυχα οικτρά ή τουλάχιστον αυτό πιστεύω.

Τι διαβάζετε αυτό τον καιρό;

Αυτό τον καιρό ξαναδιαβάζω το βιβλίο του Χένρι Μίλερ «Ο τροπικός του καρκίνου». Το είχα πρωτοδιαβάσει πολύ νέα, φοιτήτρια ακόμα στο πανεπιστήμιο, αλλά δεν τον είχα ‘αφομοιώσει’ αρκετά. Τώρα το διαβάζω με άλλο μάτι. Η γραφή του με γοητεύει και η μετάφραση του κ. Ίκαρου Μπαμπασάκη είναι αριστουργηματική.

Τι γράφετε τώρα;

Όπως σας είπα, περιμένω την έκδοση του νέου μου βιβλίου. Μέχρι τότε, δεν τολμώ να γράψω κάτι άλλο. Μόνο σκέψεις. Ναι, αυτές βρίθουν στον υπολογιστή μου.

Οι εμπειρίες σας από το διαδικτυώνεσθαι;

Καλές είναι σε γενικές γραμμές. Θεωρώ πως, αν κάνει κανείς συνετή χρήση του διαδικτύου, μόνο όφελος μπορεί να αποκομίσει.

Αν κάποιος σας χάριζε την αιώνια νιότη με αντίτιμο την απώλεια της συγγραφικής σας ιδιότητας, θα δεχόσασταν αυτή τη συναλλαγή;

Εδώ ο Φάουστ αντάλλαξε την ψυχή του με αντίτιμο την αιώνια νεότητα, αλλά βέβαια προς το τέλος το μετάνιωσε. Μάλλον έτσι θα ένιωθα κι εγώ. Σε πρώτο επίπεδο θα με συνάρπαζε μια τέτοια προοπτική, ενδεχομένως όμως και να το μετάνιωνα.. Το άγνωστο είναι άκρως δελεαστικό, αλλά είναι επίσης και τρομακτικό, έτσι δεν είναι; Πάντως, ο χρόνος, μέχρι τώρα υπήρξε αρκετά επιεικής μαζί μου, χωρίς να του δώσω τίποτα ως αντάλλαγμα κι αυτό, γιατί τα τελευταία χρόνια αρχίζω να συμφιλιώνομαι μαζί του. Πιστεύω, μάλιστα, ότι η συγγραφική μου δραστηριότητα συνέβαλε σημαντικά σ’ αυτή τη συμφιλίωση.

Ασχολείστε επισταμένα με την μετάφραση λογοτεχνίας. Εργάζεστε με συγκεκριμένο τρόπο; Σας κλέβει συγγραφικό χρόνο ή εξαργυρώνεται με κάποιο τρόπο; Τι είδους σχέση συνδέει τον μεταφραστή και τον συγγραφέα που ο πρώτος μεταφράζει;

Έχω αφιερώσει ένα πολύ σημαντικό μέρος της ζωής μου στη λογοτεχνική μετάφραση και έχω μεταφράσει πάνω από 100 βιβλία, τα περισσότερα σημαντικών ή βραβευμένων δημιουργών. Σε γενικές γραμμές, η μεταφραστική μου δουλειά ήλθε ως συνέπεια και συνέχιση των σπουδών μου στη λογοτεχνία, και η συγγραφική ως συνέχεια της μεταφραστικής μου δραστηριότητας. Πριν αρχίσω να γράφω τα δικά μου βιβλία, η λογοτεχνική μετάφραση αποτελούσε το πιο σημαντικό κομμάτι της ζωής μου, μετά την οικογένεια μου, φυσικά. Τώρα δεν μπορώ να πω το ίδιο. Η συγγραφή με έχει κερδίσει και νοιώθω κάποιες ενοχές. Όσο για τη σχέση μου συνδέει τον μεταφραστή και τον συγγραφέα, θα την περιέγραφα μόλις με δυο λέξεις: «Εκλεκτική συγγένεια»

Από τις μεταφράσεις σας ποια σας δυσκόλεψε περισσότερο και ποια σας πρόσφερε τις μεγαλύτερες ηδονές;

Το κάθε βιβλίο είχε τη δική του δυσκολία. Το καθένα μου πρόσφερε τις δικές του ηδονές.

Υπάρχουν συγκεκριμένοι συγγραφείς με τη μετάφραση των οποίων θα επιθυμούσατε να αναμετρηθείτε;

Η εικοσαετής ενασχόληση μου με τη μετάφραση μου έχει εξασφαλίσει πάμπολλες συγκινήσεις, οπότε, από αυτή την άποψη είμαι πλήρης, ή σχεδόν πλήρης. Ωστόσο, σίγουρα υπάρχουν συγγραφείς που θα ήθελα να αναμετρηθώ μαζί τους, αλλά δε νομίζω πως διαθέτω πια το χρόνο ή το κουράγιο. Κάποια στιγμή επέρχεται ο κορεσμός.

Μας έχετε ξεναγήσει με πολλούς τρόπους στον τόπο όπου γεννηθήκατε και ζήσατε, στην Αίγυπτο. Ανεξάντλητος τόπος έμπνευσης, μήτρα της ζωής σας ή απλώς προσωπική πατρίδα;

Όλα αυτά μαζί. Επίσης, είναι ένας τόπος που υπάρχει πάντα στη καρδιά μου. Έπαιξε σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα μου, στις επιλογές των θεμάτων, των εμμονών μου. Το να κουβαλά κανείς μέσα του δυο κουλτούρες είναι πολύ σημαντικό προσόν για την πνευματική του ωρίμανση. Βέβαια χρειάζεται πολλή δουλειά, για να τα αξιοποιήσει κανείς όλα αυτά. Ελπίζω να βρίσκομαι σε καλό δρόμο.

Κάποια ερώτηση που θα θέλατε να σας κάνουμε μα σας απογοητεύσαμε; Απαντήστε την!

Νομίζω πως με καλύψατε!