Η κατοικία της οδού Μουράτ (η ψυχή της Αιγύπτου)

Γράφει η Ελένη Γκίκα στο Fractal

«Στους δρόμους του Καίρου/ περίπατος με τον Ναγκίμπ Μαχφούζ» της Πέρσας Κουμούτση. Εκδ. «Ψυχογιός», σελ. 227

«Όταν ήμαστε μικρά παιδιά ποιος από μας θα μπορούσε να φανταστεί ποια είναι η μοίρα του, ή για ποιο καθήκον προορίζεται;» Ναγκίμπ Μαχφούζ.

Εκπληρώνοντας, θα ‘λεγε κανείς, την εξίσωση της μοίρας της ή το καθήκον της, η συγγραφέας και μεταφράστρια του Ναγκίμπ Μαχφούζ, Πέρσα Κουμούτση, σε αυτό ακριβώς το βιβλίο θα έπρεπε να οδηγηθεί κι εδώ να ξαναγυρίσει: Στο μυθικό σπίτι της οδού Μουράτ και σε εκείνο το κορίτσι με το ποδήλατό της, όπου τότε εκείνο το πατρικό χάδι στο ζεσταμένο κεφάλι της από τον καυτό ήλιο του καλοκαιριού ούτε μπορούσε να φανταστεί το πού θα μπορούσε να την οδηγήσει.

«Ο χρόνος, δυστυχώς, κινείται πάντα προς τα εμπρός, ποτέ δεν επιστρέφει. Και καθώς προχωρά μπροστά, μοιράζει το πεπρωμένο που προορίζεται για τον καθέναν από εμάς, εκτελώντας έτσι τη βούλησή του. Οποιαδήποτε προσπάθεια αλλαγής ή ανταλλαγής αυτής της αλήθειας δεν είναι παρά ένα φαιδρό παιχνίδι που απαλύνει την πλήξη της αιωνιότητας. Έπειτα, από τον χρόνο προέρχονται όλα εκείνα που ο καιρός αποσυνθέτει, αλλά κι όσα ανανεώνει, όλα εκείνα που του χαρίζουν την απόλαυση στη νεότητα και όλα εκείνα που προκαλούν τον πόνο στα γηρατειά, ως τη στιγμή του θανάτου». Ναγκίμπ Μαχφούζ.

Μ’ αυτό το βιβλίο, εν τούτοις, η συγγραφέας θα κάνει τον χρόνο, τελικά, να επιστρέψει. Και με αποσπάσματα ζωής και αποσπάσματα γραφής από τον μεγάλο δάσκαλο που η ίδια μετέφρασε, η Πέρσα Κουμούση θα κατορθώσει να ζωντανέψει: τα παιδικά της χρόνια και στην οδό Μουράτ, τις μνήμες και τις αγάπες της, τα πρώτα σκιρτήματα, τα πρώτα διαβάσματα, τους ήχους και τις εικόνες, τ’ αγγίγματα και όλες εκείνες τις μυρωδιές που διατηρούν ένα Κάιρο ζωντανό στην καρδιά της. Και φυσικά, τον Δάσκαλο. Τη μεγάλη και ευλογημένη συνάντηση της συγγραφικής και μεταφραστικής ζωής της. Το εμπεριείχε πάντα αυτό το βιβλίο εντός της. Αλλά το πλήρωμα του χρόνου διαθέτει τον δικό του ρυθμό. Και ήρθε η ώρα για να επιστρέψει. Για να διαπιστώσει ότι τελικά δεν έχει φύγει ποτέ, θα γυρίσει σε όλα εκείνα που ποτέ της, κατ’ ουσίαν, δεν έχει εγκαταλείψει. Πιο νωρίς, μπορεί να το έβλεπε αδιανόητο, θα μετάνιωνε αν το άφηνε για πιο αργά:

«Έτσι, όταν μου απηύθυναν τη συγκριμένη ερώτηση –«τον γνωρίσατε;»− εγώ σιωπούσα ή απαντούσα σχεδόν τραυλίζοντας πως ναι, τον είχα κάποτε συναντήσει. Δίσταζα, γιατί βαθιά μέσα μου ήξερα πως ό,τι κι αν έλεγα, ό,τι και αν απαντούσα δε θα ακουγόταν αληθινό· ή πως απλώς δε θα καταλάβαιναν την παράδοξη, σχεδόν μεταφυσική σχέση που είχα αναπτύξει μαζί του από τότε που ήμουν μικρό παιδί. Τότε που τον πρωτοσυνάντησα έξω από εκείνη τη μυθώδη κατοικία της οδού Μουράτ, την κατοικία που έβλεπα από το μπαλκόνι του σπιτιού μου».

Ήρθε η ώρα, λοιπόν, επιτέλους να μιλήσει γι’ Αυτόν. Αλλά και για την δική της Αίγυπτο, τελικά να μιλήσει. Το αποτέλεσμα, ένα βιβλίο που είναι πολλά: Ποιητική υπαρξιακή αλληγορία για τη ζωή και το βαθύτερο νόημά της. Ατμοσφαιρική αυτοβιογραφία για την Αίγυπτο των μεγάλων αλλαγών. Και παράλληλα, η ζωή και το έργο του Ναγκίμπ Μαχφούζ έτσι όπως διασταυρώθηκαν αλλόκοτα η ζωή του με τη ζωή της:

«Απ’ όλους, όμως, είχα ξεχωρίσει έναν μελαψό, πανύψηλο άντρα με αβρό πρόσωπο, τυπικά αιγυπτιακά χαρακτηριστικά πίσω από τα χοντρά κοκάλινα γυαλιά του και ένα άδολο χαμόγελο που σχεδόν δεν έσβηνε ποτέ. Τα μεγάλα, σκούρα του γυαλιά σκίαζαν ένα μεγάλο μέρος του προσώπου του, άφηναν όμως να διακρίνονται, αν και πίσω από το ελαφρώς φιμέ γυαλί, δυο μάτια με έντονο βλέμμα, εκφραστικά, που έσταζαν πάντα ζεστασιά και καλοσύνη. Τον ξεχώρισα γατί κάθε φορά που κατέβαινε από τη λιμουζίνα του χαιρετούσε τον κηπουρό με εγκαρδιότητα, σαν να ήταν φίλοι από τα παλιά· κι ήταν ένας χαιρετισμός που ο γέροντας δεχόταν με μεγάλη υπερηφάνεια.

Στην αρχή ο ψηλός αυτός άντρας δε μας μιλούσε − ίσως και να μην είχε προσέξει την παρουσία μας, αφού φροντίζαμε, τουλάχιστον στην αρχή, να μην την κάνουμε αντιληπτή. Προφανώς τον απασχολούσαν σοβαρότερα ζητήματα από τη δική μας ύπαρξη. Έπειτα, όμως, όταν ξεθαρρέψαμε και εξοικειωθήκαμε περισσότερο με την παρουσία του και πλησιάζαμε ακόμα πιο πολύ, άπλωνε το χέρι του σε μας για μια φιλική χειραψία, ή χάιδευε τα κεφάλια μας που έκαιγαν κυριολεκτικά από την παρατεταμένη έκθεσή μας στον ήλιο, αφήνοντας ένα μικρό γέλιο συνενοχής που ποτέ δε θα ξεχάσω [...]

«Από τότε τον περίμενα κάθε βδομάδα, την ίδια μέρα, για να του δώσω το χέρι μου και να ανταλλάξουμε δυο χαμόγελα συμπάθειας και αναγνώρισης. Άλλοτε, πάλι, όταν τον έβλεπα να πλησιάζει, έτρεχα αμέσως προς την καγκελόπορτα εκείνου του μυθικού στα παιδικά μου μάτια κτιρίου, με την ελπίδα να εισπράξω πάλι τις ευλογίες του − τις ευλογίες ενός ανθρώπου που θεοποίησα από ένστικτο, πριν ακόμα τον γνωρίσω».

Κι από τότε, βεβαίως, θα συμβούν τόσα πολλά! Στη ζωή πάντα συμβαίνουν πολλά, και προηγουμένως είχαν συμβεί πολλά: η επανάσταση του Οράμπι του 1919, ο Νάσερ, το ιστορικό, πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο την Πέρσα την αφορά. Πάντα θα την αφορά και σ’ αυτό το βιβλίο το εμπεριέχει. Όπως και η Αίγυπτος που ο ίδιος συμβολίζει την αφορά: οι Πυραμίδες κι ο Νείλος. Η έρημος, τα λούπινα και το ψητό καλαμπόκι. Η Αμπέτειος σχολή, το Πανεπιστήμιο, οι συναντήσεις με τον Δάσκαλο, η έννοια της ταυτότητας, του ξένου και του επαναπατρισμού, η απώλεια και ο χρόνος και πάνω απ’ όλα τα αραβικά, η χρυσή κλωστή που τους ένωσε και θα συνεχίζει να τους ενώνει για πάντα.

«Πολλοί άλλοι ασχολήθηκαν – και ενδεχομένως στο μέλλον θα ασχοληθούν με το έργο του-, αλλά η δική μας σχέση μοιάζει με εκείνη των εραστών που άγγιξαν το υπέρτατο σημείο ηδονής και, χορτασμένοι πια, τράβηξαν για πιο γήινες και λιγότερο απαιτητικές συγκινήσεις».

Ένα βιβλίο που σχεδόν αποτελεί ένα καινούργιο είδος. Μια ιδιότυπη αυτοβιογραφία που αποτελεί μελέτη, τελικά, για τον αγαπημένο της συγγραφέα. Δυο βίοι παράλληλοι τους οποίους ενώνει η Λογοτεχνία και η Αίγυπτος. Ένα μυθιστόρημα πολυεπίπεδο, αλληγορικό και ποιητικό, που αποτελεί την ίδια αυτή καθ’ εαυτή την ψυχή της Αιγύπτου. Και τον πυρήνα της ύπαρξής μας: την ταυτότητα η οποία είναι τόσα πολλά μαζί.

Εξάλλου «Πατρίδα δεν είναι ο ίδιος ο τόπος, δεν είναι μια γη με συγκεκριμένα σύνορα, αλλά το πνευματικό περιβάλλον που οριοθετούν οι απόψεις και οι πεποιθήσεις ενός λαού» (Ναγκίμπ Μαχφούζ). Και την απόδειξη, φυσικά, ότι το παρελθόν δεν είναι χρόνος τετελεσμένος, χρόνος νεκρός.