Χάρτινες Ζωές - Ανάγνωση της Πέρσας Κουμούτση

Της Πωλίνας Γουρδέα, από το Vakxikon.gr
 

Χάρτινες Ζωές, Μυθιστόρημα, Πέρσα Κουμούτση, Εκδόσεις Ψυχογιός, 2012
 

Τα ίχνη που αφήνουν οι ζωές πάνω στο χαρτί καθορίζουν την πλοκή ενός μυθιστορήματος. Κατά κανόνα, οι συγγραφείς αποτυπώνουν εμπειρίες ζωής μεταμορφώνοντας πρόσωπα, πράγματα και καταστάσεις που ξετυλίγονται στις σελίδες ενός βιβλίου. Έτσι λοιπόν, έχουμε την καθοριστική κίνηση του πραγματικού προς το ουτοπικό και αντιστρόφως, συμπλέκοντας σφαίρες αλληλοεκχωρούμενες. Διαβάζοντας το μυθιστόρημα της Πέρσας Κουμούτση Χάρτινες Ζωές ανακαλύπτει κανείς πως για τις ανάγκες της μυθοπλασίας ο άνθρωπος γίνεται λαθροθήρας άλλοτε σπαρακτικών και άλλοτε αποτροπιαστικών ιστοριών. Τα κεντρικά πρόσωπα του βιβλίου είναι γυναίκες, θεματοφύλακες της οικογένειας, θεμέλια των οίκων που κατοικούν και θύματα οικτρά ηττημένα από προσωπικές επιλογές και ιστορικές συγκυρίες. Οι γυναίκες αυτές αποτελούν μια σειρά γενεών, η γιαγιά, η μάνα, η κόρη, με ζωές σχεδόν επαναλαμβανόμενες μέσα στο χρόνο, πραγματώνουν έναν φαύλο κύκλο ανελευθερίας και μοναξιάς.

«Έχει ιδιαίτερη γοητεία το να καταδυθεί κανείς στο άδυτο των σπιτιών, γιατί το καθένα από αυτά κρύβει τη δική του ιστορία, τα δικά του μυστικά· κι άλλοτε λειτουργεί ως άσυλο και καταφύγιο για τους ενοίκους του, άλλοτε σαν φυλακή με πανύψηλους κι απροσπέλαστους τοίχους. Αλλά ποιος μπορεί να πει, ποιος μπορεί να ξέρει εκ προοιμίου τι είδους σχέση είναι αυτή που θα αναπτύξει με το χώρο του;» (1).  

Ρίχνοντας λοιπόν, μια κλεφτή ματιά μέσα στην ιστορία αυτών των γυναικών συνειδητοποιούμε ότι η αλήθεια μιας ζωής, όπως επίσης, και οι επιλογές που γίνονται μέσα στο χρόνο, τις περισσότερες φορές, αποτελούν το έναυσμα μιας προκαθορισμένης πορείας.

Η ανάδυση της αλήθειας της ζωής της γιαγιάς Μαριάνθης αποκαλύπτει τα μυστικά της μεταγενέστερης Ανθής και αυτό αποτελεί το κλειδί της πλοκής αυτού του μυθιστορήματος, που έχει ως κεντρικό θέμα την έννοια της ελευθερίας της γυναίκας μέσα στο χρόνο. Έντονο στοιχείο του μυθιστορήματος αυτού είναι η εξομολογητική ένταση των περιγραφών της ψυχικής κατάστασης των ηρώων, που δίνει την αίσθηση του επείγοντος, με μια δόση απολογητικής χροιάς, σαν ν’ αρθρώνονται ενώπιον ενός αφανούς κριτή από το πόρισμα του οποίου κρίνεται η αθωότητά τους μέσα στην πορεία του χρόνου.

«Έμοιαζε σαν να είχε κλειδωμένο σε ένα μικρό κλουβί ένα υπέροχο, σπάνιο πουλί που στόλιζε τη ζωή της, ένα πλάσμα μαγικό το οποίο φρόντιζε με όλη της τη νεανική, εγωιστική αγάπη, και που της ανήκε αποκλειστικά, αφού μόνο εκείνη είχε το ξεχωριστό δικαίωμα να το βλέπει, να το αγγίζει και να απολαμβάνει το υπέροχο κελάηδημά του» (2).

Οι αρετές αυτή της σύλληψης, δηλαδή γυναικών που ομολογούν: «Αλλά τότε, όπως σου είπα, Ανθή μου, τα χρόνια ήταν δύσκολα. Πολύ δύσκολα. Και δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση να ξεφύγει μια κοπέλα από τον κλοιό της οικογένειας, γιατί πέρα απ’ όλα τα άλλα, είχε να αντιπαλέψει με τους δικούς της ανθρώπους» (3) πηγάζουν από το απλό γεγονός ότι η αφηγήτρια δεν οφείλει εξηγήσεις σε κανέναν παρά μόνο στη γενιά που έρχεται. Η Πέρσα Κουμούτση, στη δύσκολη αυτή καμπή, θα κάνει ένα απίθανο άλμα καταδικάζοντας τις ηρωίδες της σε ισόβια πλήξη με μόνη διαφυγή την προσπάθεια προειδοποίησης των επερχόμενων γενεών. Εκεί βρίσκεται και η ανάφλεξη του καλλιτεχνικού σπινθήρα του συγκεκριμένου λογοτεχνικού έργου. Απέναντι στον μονότονο συναισθηματισμό, το μυθιστόρημα αντιπαραθέτει την ανάγκη για εξομολόγηση με σκοπό τη διαφύλαξη της προσωπικής ελευθερίας, δηλαδή του ζωτικού χώρου ύπαρξης. Είναι ακριβώς εξαιτίας αυτής της ανάγκης για ελευθερία που η υπέρβαση του «οικογενειακού λάθους» φανερώνεται ως εικονοποιία, ως εικόνα του ουσιώδους στοιχείου στην ιστορία της αφήγησης. Η επιθυμία για συναισθηματική ολοκλήρωση συνήθως οδηγεί στην συνειδητοποίηση ότι η ελευθερία χωρίς την πειθαρχία δεν μπορεί να υπάρξει. Και τότε είναι που ανακαλύπτει κανείς ότι η ελευθερία είναι ένα όνειρο που οι άλλοι δεν μπορούν ποτέ να σου κλέψουν.

«Η πραγματική ελευθερία βρίσκεται στην αυτοσυνείδηση, στην επίγνωση που αποκτά κανείς με τα χρόνια· αλλά κυρίως βρίσκεται στη συναισθηματική μας ολοκλήρωση» (4).

Παραπομπές:
1. Πέρσα Κουμούτση, Χάρτινες Ζωές, σελ.27, εκδόσεις Ψυχογιός, Αθήνα 2011
2. ό.π., σελ. 53
3. ό.π., σελ. 32
4. ό.π., σελ. 310

"Κάτοικος Μεταξουργείου: Ημερολόγιο κρίσης", Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, εκδόσεις Επίκεντρο

Είναι κοινός τόπος ότι η λογοτεχνία ανέκαθεν καθρέφτιζε την κοινωνία και την εποχή κατά την οποία γράφεται. Δεν νοείται τέχνη που να αποστασιοποιείται από τα προβλήματα τα οποία απασχολούν το σύνολο των ανθρώπων σε μια δεδομένη κεφαλαιώδη στιγμή. Η ίδια η ιστορία μας απέδειξε, ότι κάθε φορά που η πολιτική και κοινωνική κατάσταση μετασχηματίζεται, συνοδεύεται και από ένα νέο λογοτεχνικό ρεύμα. Άλλωστε οι ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες ανέκαθεν αποτελούσαν κύρια πηγή έμπνευσης σημαντικών συγγραφέων της ιστορίας της λογοτεχνίας, αφού αυτές, όχι μόνο παίζουν καταλυτικότατο ρόλο στις επιλογές και τη ζωή των ανθρώπων, αλλά σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό διαμορφώνουν την ιδεολογία τους. Στη σημερινή Ελλάδα, η αμφισβήτηση των αξιών, της ίδιας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας με την όλο και αυξανόμενη ανεργία, η κοινωνική αδικία, η διαφθορά, η έλλειψη αξιοκρατίας και άλλα φαινόμενα διαμορφώνουν επίσης ένα νέο τοπίο το οποίο καθορίζει νέες συντεταγμένες και επιβάλλει νέες τάσεις σε ότι αφορά την λογοτεχνία και τη θεματολογία της. Όλα αυτά λειτούργησαν ως σπερματογόνες ουσίες, που προκάλεσαν την σύλληψη και, εν τέλει, την κυοφορία ενός θαυμάσιου έργου: Το Ημερολόγιο κρίσης του Δημήτρη Τριανταφυλλίδη. 

 

Ήξερα εκ προιμίου- γνωρίζοντας την ασυμβίβαστη φύση του, την ορμητικότητα, την ιδιοσυγκρασία του, τον καυστικό πλην μεστό και καίριο λόγο του, ότι επρόκειτο να διαβάσω ένα βιβλίο με «πυγμή» που θα με άφηνε το αποτύπωμά του στο σύγχρονο λογοτεχνικό προσκήνιο, αλλά πιστέψτε με, το αποτέλεσμα ξεπέρασε τις προσδοκίες μου. 

Το βιβλίο του Δ.Τ. "Κάτοικος Μεταξουργείου: Ημερολόγιο κρίσης" είναι ακριβώς αυτό που υπαινίσσεται ο τίτλος του. Ένα ημερολόγιο, μια καταγραφή σκέψεων και προβληματισμών, όπου η κάθε εγγραφή, η κάθε ενότητα αποτελεί και μια πτυχή του συνολικού τοπίου της σύγχρονης κοινωνίας μας, ιδωμένη από την ιδιαίτερη κριτική ματιά του συγγραφέα. Αλλά ο Δ.Τ. δεν αναπαριστά, ούτε αναπαράγει συμβατικά μια αποκρουστική  πραγματικότητα, που λίγο ως πολύ είναι γνωστή σε όλους μας, ή τουλάχιστον σε εκείνους που αρνούνται να εθελοτυφλούν. Δεν το πετυχαίνει δηλαδή ανασυνθέτοντας ή παραθέτοντας συμβατικά τις πικρές αλήθειες, αλλά βυθίζοντας το μαχαίρι βαθιά στην πληγή, ανατέμνοντας εκ νέου την αλήθεια για να δημιουργήσει τις ψηφίδες μιας ολοκληρωμένης εικόνας που η ευκρίνειά της μας σοκάρει. Δεν είναι, δηλαδή, μια επιφανειακή ή επιδεικτική προσπάθεια αναπαράστασης της, αλλά μια εκ νέου αναγέννησης, μέσω της οποίας μας την ανασυστήνει, αφυπνίζοντας την ίδια στιγμή τις συνειδήσεις των αναγνωστών του. 

Μέσα από τις ενότητες του βιβλίου και με τη συνέργεια ενός δυνατού, εκλεπτυσμένου λόγου ερχόμαστε πρόσωπο με πρόσωπο με την πικρή αλήθεια που κυριαρχεί στη σύγχρονη Ελλάδα, την Ελλάδα της οικονομικής κρίσης και του Μνημονίου. Της Ελλάδας της διαφθοράς και του τυχοδιωκτισμού, της κοινωνικής αδικίας, της φοβίας για οτιδήποτε το διαφορετικό ή αλλότριο. Της φτώχειας και της εξαχρείωσης, της μισαλλοδοξίας, της πολιτικής- και όχι μόνο- αναλγησίας, τον ναρκισσισμό και τον παραλογισμό της εξουσίας- οποιασδήποτε μορφής εξουσίας, κι όχι μόνο της πολιτικής.

Θα έλεγα πως το βιβλίο αυτό είναι μια κραυγή αγανάκτησης για τα όσα καταστρέψαμε, υπονομεύσαμε, αλλοτριώσαμε και προδώσαμε. Ένα ξεγύμνωμα του εαυτού μας. 

Παραθέτω ενδεικτικό απόσπασμα « Σε λίγες μέρες η δημοκρατία μας κλείνει τα 37. Δεσποινίς ετών 37, ανύπανδρη και άπροικη. Ανύπανδρη, γιατί τελικά δεν κατόρθωσε να παντρευτεί την αξιοκρατία, την κοινωνική δικαιοσύνη, την πρόοδο. Άπροικη γιατί το λιλιπούτιο κληροδότημά της σκεπάζεται ήδη από τον κουρνιαχτό της κατάρρευσης του άθλιου διεφθαρμένου εξαρχής οικοδομήματος που έφτιαξε». Ενώ στο μετέωρο βήμα της ελληνικής διανόησης, γράφει, «μετεωριζόμενη στο ένα πόδι, η ελληνική διανόηση υποδέχτηκε μεν τη κρίση που ξέσπασε στο οικονομικό πεδίο, αποκάλυψε δε τη γύμνια την διαφθορά του κοινωνικού μοντέλου που εγκαθιδρύθηκε στη χώρα τον καιρό της μεταπολίτευσης.»

Αλλά ο Δ.T. δεν σταματά εκεί, θίγει την χαμένη τιμή της ελληνικής δημοσιογραφίας που δεν υπερασπίστηκε την ελευθεροτυπία, τον εκδοτικό χώρο που ζέχνει από την προχειρότητα και την μετριότητα , την αριβιστική πρακτική του κορπορατικού συνδικαλισμού, την άνοδο της ακροδεξιάς, το βόλεμα και το ξεπούλημα των συνειδήσεων, το βαθύ και αγεφύρωτο ρήγμα ανάμεσα στις γενιές, τη βία στη σύγχρονες κοινωνίες, τη ξενοφοβία, την έλλειψη πνευματικής καλλιέργειας και πνευματικότητας, την ημιμάθεια, τη αποξένωση, την επίπλαστη αίσθηση της ανθρώπινης επαφής μέσω του διαδικτύου και άλλα πολλά.

Ειδικά με συνάρπασαν οι τελευταίες ενότητες του βιβλίου, όπου η στοχαστική διάθεση του συγγραφέα γίνεται πιο έντονη, η γλώσσα πιο γλαφυρή ενώ η δηκτική του ματιά μαλακώνει αισθητά, συμπαρασύροντας τον αναγνώστη σε μια συναισθηματική ανάταση, συγκινησιακή ευφορία.  

Και ο Δ.Τ. καταλήγει στην τελευταία και πιο συγκλονιστική ενότητα, που τιτλοφορεί: Ο έρωτας στα χρόνια της κρίσης, αποχαιρετώντας τον αναγνώστη του με μα τρυφερή και αισιόδοξη νότα. «Και εκεί, στα ερωτευμένα βλέμματα αχνοφέγγει η ελπίδα για το αύριο. όσο υπάρχουν κορμιά που ποθούν το ένα το άλλο, όσο υπάρχουν ψυχές που ερωτεύονται, όσο υπάρχει το ένσημο της επαφής, τίποτα δεν χάθηκε. Ο μεταβολισμός του έρωτα είναι μια χειρονομία τρυφερή, με την οποία ο άνθρωπος καταβάλει το αντίτιμο της μεταφοράς στο πορθμείο της αθανασίας».

Στο "IilioupolisonAir" με την Αργυρώ Μαντόγλου

TΟ Σάββατο  22/12 και ώρα 12.00 μ.μ., η συγγραφέας Αργυρώ Μαντόγλου θα βρίσκεται μαζί μου στο στούντιο του διαδικτυακού ραδιοφώνου IlioupolisOnAir και στα πλαίσια της εκπομπής "Διαβάζοντας στο διαδίκτυο" για να μιλήσουμε για το νέο της μυθιστόρημα "Λευκή Ρεβάνς". Θα χαρώ να συντονιστείτε μαζί μας και να μας ακούσετε! 

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Ένας άντρας που θέλει να αλλάξει πρόσωπο επισκέπτεται μια πλαστική χειρουργό, αφήνοντας πίσω του ένα όπλο σε μια χαρτοσακούλα μια τηλεφωνήτρια βρίσκει στο μετρό ένα φάκελο που περιέχει ενδείξεις για το δολοφόνο της αδελφής της ένας ρακοσυλλέκτης μαζεύει χαρτιά με φωνήεντα διαμαρτυρίας ένας βετεράνος μισθοφόρος της Λεγεώνας των Ξένων δίνει μαθήματα ζωής μια συνταξιούχος γίνεται άστεγη από επιλογή και ένας περιθωριακός αποστηθίζει ατάκες του Μπόγκαρτ για να κερδίσει τη θέση του στον κόσμο, κι ακολουθεί τα βήματα μιας ξενιτεμένης χορογράφου που τον οδηγεί στους ρυθμούς του πάθους. Πρόσωπα αφοπλισμένα και άλλοτε οπλισμένα με τη δύναμη «της τρέλας και της αδυναμίας» κουβαλούν τα μυστικά τους, κρατώντας τα ενίοτε κρυφά και από τον ίδιο τους τον εαυτό. Με μότο «ζω από τύχη, αγαπώ κατ’ επιλογήν, μεταμορφώνομαι καθ’ έξιν», στροβιλίζονται στη δίνη της αμοραλιστικής δεκαετίας που διανύουμε.
Σ’ αυτό το ανατρεπτικό μυθιστόρημα με φόντο το «Δρομέα» των Αθηνών, το Μάτι του Λονδίνου και τον γαλλικό Νότο, καθημερινές ακρότητες και παραδοξότητες πυροδοτούν τα πρόσωπα που εισβάλλουν στις λεωφόρους των μητροπόλεων σαν σε πίστες θανάτου