Χάρτινες Ζωές - Ανάγνωση της Πέρσας Κουμούτση

Της Πωλίνας Γουρδέα, από το Vakxikon.gr
 

Χάρτινες Ζωές, Μυθιστόρημα, Πέρσα Κουμούτση, Εκδόσεις Ψυχογιός, 2012
 

Τα ίχνη που αφήνουν οι ζωές πάνω στο χαρτί καθορίζουν την πλοκή ενός μυθιστορήματος. Κατά κανόνα, οι συγγραφείς αποτυπώνουν εμπειρίες ζωής μεταμορφώνοντας πρόσωπα, πράγματα και καταστάσεις που ξετυλίγονται στις σελίδες ενός βιβλίου. Έτσι λοιπόν, έχουμε την καθοριστική κίνηση του πραγματικού προς το ουτοπικό και αντιστρόφως, συμπλέκοντας σφαίρες αλληλοεκχωρούμενες. Διαβάζοντας το μυθιστόρημα της Πέρσας Κουμούτση Χάρτινες Ζωές ανακαλύπτει κανείς πως για τις ανάγκες της μυθοπλασίας ο άνθρωπος γίνεται λαθροθήρας άλλοτε σπαρακτικών και άλλοτε αποτροπιαστικών ιστοριών. Τα κεντρικά πρόσωπα του βιβλίου είναι γυναίκες, θεματοφύλακες της οικογένειας, θεμέλια των οίκων που κατοικούν και θύματα οικτρά ηττημένα από προσωπικές επιλογές και ιστορικές συγκυρίες. Οι γυναίκες αυτές αποτελούν μια σειρά γενεών, η γιαγιά, η μάνα, η κόρη, με ζωές σχεδόν επαναλαμβανόμενες μέσα στο χρόνο, πραγματώνουν έναν φαύλο κύκλο ανελευθερίας και μοναξιάς.

«Έχει ιδιαίτερη γοητεία το να καταδυθεί κανείς στο άδυτο των σπιτιών, γιατί το καθένα από αυτά κρύβει τη δική του ιστορία, τα δικά του μυστικά· κι άλλοτε λειτουργεί ως άσυλο και καταφύγιο για τους ενοίκους του, άλλοτε σαν φυλακή με πανύψηλους κι απροσπέλαστους τοίχους. Αλλά ποιος μπορεί να πει, ποιος μπορεί να ξέρει εκ προοιμίου τι είδους σχέση είναι αυτή που θα αναπτύξει με το χώρο του;» (1).  

Ρίχνοντας λοιπόν, μια κλεφτή ματιά μέσα στην ιστορία αυτών των γυναικών συνειδητοποιούμε ότι η αλήθεια μιας ζωής, όπως επίσης, και οι επιλογές που γίνονται μέσα στο χρόνο, τις περισσότερες φορές, αποτελούν το έναυσμα μιας προκαθορισμένης πορείας.

Η ανάδυση της αλήθειας της ζωής της γιαγιάς Μαριάνθης αποκαλύπτει τα μυστικά της μεταγενέστερης Ανθής και αυτό αποτελεί το κλειδί της πλοκής αυτού του μυθιστορήματος, που έχει ως κεντρικό θέμα την έννοια της ελευθερίας της γυναίκας μέσα στο χρόνο. Έντονο στοιχείο του μυθιστορήματος αυτού είναι η εξομολογητική ένταση των περιγραφών της ψυχικής κατάστασης των ηρώων, που δίνει την αίσθηση του επείγοντος, με μια δόση απολογητικής χροιάς, σαν ν’ αρθρώνονται ενώπιον ενός αφανούς κριτή από το πόρισμα του οποίου κρίνεται η αθωότητά τους μέσα στην πορεία του χρόνου.

«Έμοιαζε σαν να είχε κλειδωμένο σε ένα μικρό κλουβί ένα υπέροχο, σπάνιο πουλί που στόλιζε τη ζωή της, ένα πλάσμα μαγικό το οποίο φρόντιζε με όλη της τη νεανική, εγωιστική αγάπη, και που της ανήκε αποκλειστικά, αφού μόνο εκείνη είχε το ξεχωριστό δικαίωμα να το βλέπει, να το αγγίζει και να απολαμβάνει το υπέροχο κελάηδημά του» (2).

Οι αρετές αυτή της σύλληψης, δηλαδή γυναικών που ομολογούν: «Αλλά τότε, όπως σου είπα, Ανθή μου, τα χρόνια ήταν δύσκολα. Πολύ δύσκολα. Και δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση να ξεφύγει μια κοπέλα από τον κλοιό της οικογένειας, γιατί πέρα απ’ όλα τα άλλα, είχε να αντιπαλέψει με τους δικούς της ανθρώπους» (3) πηγάζουν από το απλό γεγονός ότι η αφηγήτρια δεν οφείλει εξηγήσεις σε κανέναν παρά μόνο στη γενιά που έρχεται. Η Πέρσα Κουμούτση, στη δύσκολη αυτή καμπή, θα κάνει ένα απίθανο άλμα καταδικάζοντας τις ηρωίδες της σε ισόβια πλήξη με μόνη διαφυγή την προσπάθεια προειδοποίησης των επερχόμενων γενεών. Εκεί βρίσκεται και η ανάφλεξη του καλλιτεχνικού σπινθήρα του συγκεκριμένου λογοτεχνικού έργου. Απέναντι στον μονότονο συναισθηματισμό, το μυθιστόρημα αντιπαραθέτει την ανάγκη για εξομολόγηση με σκοπό τη διαφύλαξη της προσωπικής ελευθερίας, δηλαδή του ζωτικού χώρου ύπαρξης. Είναι ακριβώς εξαιτίας αυτής της ανάγκης για ελευθερία που η υπέρβαση του «οικογενειακού λάθους» φανερώνεται ως εικονοποιία, ως εικόνα του ουσιώδους στοιχείου στην ιστορία της αφήγησης. Η επιθυμία για συναισθηματική ολοκλήρωση συνήθως οδηγεί στην συνειδητοποίηση ότι η ελευθερία χωρίς την πειθαρχία δεν μπορεί να υπάρξει. Και τότε είναι που ανακαλύπτει κανείς ότι η ελευθερία είναι ένα όνειρο που οι άλλοι δεν μπορούν ποτέ να σου κλέψουν.

«Η πραγματική ελευθερία βρίσκεται στην αυτοσυνείδηση, στην επίγνωση που αποκτά κανείς με τα χρόνια· αλλά κυρίως βρίσκεται στη συναισθηματική μας ολοκλήρωση» (4).

Παραπομπές:
1. Πέρσα Κουμούτση, Χάρτινες Ζωές, σελ.27, εκδόσεις Ψυχογιός, Αθήνα 2011
2. ό.π., σελ. 53
3. ό.π., σελ. 32
4. ό.π., σελ. 310