Πέρσα Κουμούτση: «Είμαστε όλοι "υποθηκευμένοι"…»

Αναδημοσίευση από το Τimes News 16 Σεπτεμβρίου 2016, συνέντευξη στο Νικο Λαγκαδινό.

Πέρσα Κουμούτση: «Είμαστε όλοι "υποθηκευμένοι"…»


Στην πεζογράφο και μεταφράστρια Πέρσα Κουμούτση πιστώνεται και το γεγονός ότι με τις μεταφράσεις της από τα αραβικά των έργων του Ναγκίμπ Μαχφούζ, έδωσε την ευκαιρία στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό να γνωρίσει τον αιγύπτιο νομπελίστα συγγραφέα, που ήταν πολύ δημοφιλής στον αραβικό κόσμο. Ωστόσο, η Π. Κουμούτση έχει μια εξαιρετική θητεία στην λογοτεχνία μας. Εδώ γνωρίζουμε μια δημιουργό για ζητήματα απλά, καθημερινά:

• Τι νοσταλγείτε περισσότερο;

Αν με ρωτούσατε πριν από μερικά χρόνια, θα σας έλεγα την πόλη όπου γεννήθηκα, τα αγαπημένα πρόσωπα που χάθηκαν, το παρελθόν, τη νιότη κλπ. Τώρα δεν νοσταλγώ τίποτα. Έχω ξορκίσει τη νοσταλγία γράφοντας τα βιβλία μου. Η νοσταλγία είναι ένας είδος εξάρτησης, αν δεν απαλλαγούμε από τις παλιές θύμησες, θα μας διαφεντεύουν πάντα, θα συνεχίζουν να μας «στήνουν μακάβριο χορό», όπως έλεγε και ο Καρυωτάκης. Κοιτάζω μπροστά.

• Ποιο είναι το αγαπημένο σας ταξίδι;

Το πνευματικό ταξίδι. Εκείνο που μας έχουν χαρίσει μεγάλοι δημιουργοί. Αλλά και τα δικά μου, εκείνα που επινοώ όταν γράφω τις ιστορίες μου.

• Ποια θεωρείτε ως την πιο υπερτιμημένη αρετή;

Δεν υπάρχει υπερτιμημένη αρετή. Κατά τον Αριστοτέλη, είναι συνειδητή δραστηριότητας, που γίνεται εντέλει σταθερή ιδιότητα της ψυχής. Αλλά αν έπρεπε να επιλέξω θα σας έλεγα, η καλή προαίρεση. Προσωπικά μου έχει στοιχήσει ακριβά.

• Πoια, κατά τη γνώμη σας, είναι τα μεγαλύτερα πρoβλήματα της ελληνικής κoινωνίας;

Η φιλαυτία της, η ημιμάθειά της, η ευπιστία της.

«Τα πάντα είναι πολιτική…»

• Σας ενδιαφέρει η πoλιτική;

Τα πάντα είναι πολιτική. O τρόποs που ζει κανείς, η στάση του απέναντι στους άλλους, απέναντι στα ιδανικά, τις πεποιθήσεις του κ.λπ. Υπ’ αυτή την έννοια με ενδιαφέρει.

• Τι γνώμη έχετε για τους πολιτικούς;

Τη χείριστη. Αλλά για να μην είμαι αφοριστική, συμπληρώνω ότι  λίγοι είναι εκείνοι που πραγματικά νοιάζονται για το καλό των πολιτών. Οι περισσότεροι νοιάζονται για τη δική τους καλοπέραση, το βόλεμά τους. Εκμεταλλεύονται την πολιτική για το προσωπικό τους συμφέρον. Είναι αποδεδειγμένο.

• Αγαπάτε το θέατρο;

Προτιμώ να διαβάζω τα θεατρικά κείμενα. Μου δίνεται έτσι η ευκαιρία να «οικειοποιηθώ» το ρόλο του σκηνοθέτη, του σκηνογράφου, των ηρώων κ.λπ. Η ανάγνωση είναι ένα είδος δημιουργίας. Το να βλέπω παθητικά ένα έργο που μου προσφέρεται έτοιμο, όσο καλό κι αν είναι, δεν με ιντριγκάρει πάντα.

• Ποια είναι η θέση της τέχνης (θέατρο, μουσική, ζωγραφική, κ.λπ.) στην εποχή μας;

Σ’ όλους αυτούς τους χώρους που αναφέρετε, υπάρχουν σημαντικοί και άξιοι  δημιουργοί, που περιμένουν μια ευκαιρία να αναδείξουν τη δουλειά τους. Όμως, και σ’ αυτούς τους χώρους, δυστυχώς, κυριαρχούν τα ίδια προβλήματα που διέπουν τον χώρο του βιβλίου, για παράδειγμα. Δεν υπάρχουν κονδύλια, έτσι πολλά ταλέντα κι άνθρωποι με καινοτόμες ιδέες παραμένουν στην αφάνεια ή στο περιθώριο.

• Μήπως η τέχνη κινδυνεύει να απομονωθεί εξαιτίας της τηλεόρασης και συνεπώς μήπως πρέπει να αναζητήσει καινούργιες μορφές και να επανεξετάσει την κοινωνική λειτουργία της;

Συμβαίνει κι αυτό. Ωστόσο, ανέκαθεν η τέχνη ήταν απομονωμένη από το σύνολο. Δεν υπάρχει παιδεία, ή επαρκής γνώση για την αναγκαιότητα ή τη λειτουργία της. για αυτό πάντα απευθυνόταν στους πολύ λίγους και μάλιστα σε εκείνους που έχουν την ευκαιρία μιας διαφορετικής, τολμώ να πω «προνομιούχου» παιδείας. Η τέχνη δυστυχώς απευθύνεται σε ένα πολύ μικρό κομμάτι της κοινωνίας, ενώ θα έπρεπε να παίζει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη και την αναμόρφωσή της.
«Η τέχνη είναι πλέον συνυφασμένη με τις δημόσιες σχέσεις, τα κυκλώματα, τις γνωριμίες, το χρήμα…»

• Σε μια εποχή αποξένωσης, πολεμικών συγκρούσεων, κοινωνικών αναταραχών, φτώχειας, ανισοτήτων, φόβου για την επόμενη ημέρα κ.λπ., τι μπορεί να κάνει η τέχνη;

Η τέχνη θα μπορούσε να πετύχει πολλά. Θα μπορούσε να βοηθήσει στην εξέλιξη και την πρόοδο μιας κοινωνίας, όπως ανέφερα πιο πάνω, την αναμόρφωση της, αλλά δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν ήταν ποτέ εφικτό, τώρα περισσότερο από ποτέ. Η τέχνη είναι πλέον συνυφασμένη με τις δημόσιες σχέσεις, τα κυκλώματα, τις γνωριμίες, το χρήμα. Στο χώρο του βιβλίου για παράδειγμα, αν ένας δημιουργός προσπαθήσει να προτείνει κάτι το νεωτερικό, το διαφορετικό είναι καταδικασμένος, κινδυνεύει μάλιστα  να εξοστρακιστεί από το σύστημα που επιζητεί πάντα την πεπατημένη, τη  «σίγουρη συνταγή». Οποιαδήποτε απόκλιση από τον γνώριμο, το εύπεπτο  ή το σύνηθες μπορεί να αποβεί καταστροφικό για τον ίδιο τον δημιουργό. Μου λένε πως η εποχή δεν είναι πια πρόσφορη για πειραματισμούς. Ποτέ δεν ήταν στην Ελλάδα.

• Είναι ο κόσμος μας παράλογος;

Ο κόσμος δεν είναι παράλογος αλλά έχει μάθει να υπακούει στις παράλογες, συχνά «εξωφρενικές» απαιτήσεις και τους όρους που του έχουν επιβάλει κάποιοι «δυνατοί».

• Τι είναι εκείνο που δίνει νόημα στον άνθρωπο;

Η εργασία, η αγάπη, η αμοιβαιότητα των συναισθημάτων, των ιδεών και της σκέψης.

• Έχει πνευματικότητα η κεντρική εξουσία (η κυβέρνηση, τα κόμματα);

Θα έπρεπε, αλλά δεν έχει. Εξάλλου πνευματικότητα και εξουσία είναι δυο αντικρουόμενες έννοιες, κατά τη γνώμη μου, δεν συμβιβάζονται. Ο πνευματικός άνθρωπος οφείλει να στέκεται  απέναντι στην εξουσία, να την κριτικάρει, και να καταδικάζει την κατάχρησή της. Για αυτό οι πνευματικοί άνθρωποι δεν μπορούν να γίνουν ποτέ πολιτικοί, εκτός αν αποποιηθούν αυτό που πραγματικά είναι.
«Η πνευματικότητα είναι κατάκτηση των λίγων…»

• Η νεοελληνική κοινωνία, γενικότερα, έχει πνευματικότητα;

Ένα μεγάλο μέρος της δεν ξέρει καν τι σημαίνει ο όρος. Ή τον συγχέει με την θρησκευτικότητα. Παρόλα αυτά επειδή έχω ζήσει στο εξωτερικό,  μπορώ να πω ότι το ίδιο συμβαίνει λίγο ως πολύ παντού στις σύγχρονες κοινωνίες. Η πνευματικότητα είναι κατάκτηση των λίγων.

• Τι σημαίνει για σας η λέξη «ήθος»;

Ήθος είναι η γενναία και ειλικρινής στάση απέναντι στη ζωή, απέναντι στους άλλους, απέναντι στη εργασία μας, στον ίδιο τον εαυτό μας. Είναι η ακεραιότητα ενός ανθρώπου, η καθαρότητα των συναισθημάτων του, ο χαρακτήρας και η συμπεριφορά του στις δύσκολες στιγμές/καταστάσεις.

• Πoια είναι η ωραιότερη λέξη της ελληνικής γλώσσας;

Αφοσίωση.

• Ποιος φταίει για το περιορισμένο λεξιλόγιο των νεοελλήνων: οι γονείς, το σχολείο, τα μέσα ενημέρωσης, η παγκοσμιοποίηση;

Όλα αυτά μαζί. Αλλά τη μεγαλύτερη ευθύνη έχει, νομίζω, το σχολείο. Δυστυχώς, το σχολείο. είναι υπεύθυνο για πολλά και τραγικά λάθη, γενικότερα.

• Υπάρχει περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση στους πολίτες ή όλοι γράφουν στα παλιά τους τα παπούτσια την προστασία του περιβάλλοντος;

Μια μερίδα είναι αρκετά ευαισθητοποιημένη, αλλά δυστυχώς η μερίδα αυτή είναι μικρή σε σχέση με το σύνολο.

• Κινδυνεύουμε στ’ αλήθεια από τη μόλυνση του περιβάλλοντος ή απλώς πρόκειται για υπερβολές των οικολόγων;

Φυσικά και κινδυνεύουμε. Είναι αποδεδειγμένο, αλλά νομίζω ότι κι εμείς οι ίδιοι το νιώθουμε, τώρα περισσότερο από ποτέ.

• Είναι υποφερτή η πόλη σας;

Μένω στην Ηλιούπολη, είναι ανθρώπινη πόλη με μεγάλες πλατείες, καλή ρυμοτομία και αρκετό πράσινο, δεν έχω παράπονο.

«Κινδυνεύουμε από την αμάθεια μας, από την αδιαλλαξία μας και την έλλειψη κατανόησης…»

• Μήπως κινδυνεύουμε από τους πρόσφυγες/μετανάστες;

Για ποιον λόγο; Δεν υπήρχε ιστορική στιγμή χωρίς πρόσφυγες και μετανάστες. Δεν κινδύνευσε κανείς. Αντιθέτως, διδαχτήκαμε από τους άλλους, γνωρίσαμε την κουλτούρα τους. Κινδυνεύουμε από την αμάθεια μας, από την αδιαλλαξία μας και την έλλειψη κατανόησης.

• Υπάρχει φόβος να χάσουμε την εθνική μας ταυτότητα;

Και πάλι θα σας ρωτήσω: για ποιον λόγο; Αλλά ποια ακριβώς είναι αυτή η εθνική ταυτότητα; Έχουν διασαλευτεί τα μέτρα και τα όρια της, όμως σίγουρα, όχι εξαιτίας του μεταναστευτικού.

• Δικαιούμαστε να υποστηρίζουμε ότι είμαστε απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων;

Από πολλούς άλλους λαούς, ναι.

• Έχoυν σημασία oι απoλoγισμoί στη ζωή μας;

Έχουν, αρκεί να μην μας αλυσοδένουν με το παρελθόν, με τα παλιά μας λάθη, να μη μας εμποδίζουν να προχωρήσουμε μπροστά. Να μην γίνουν δηλαδή κάτι σαν τροχοπέδη ή εμμονή.

• Πόσες ώρες εργάζεστε;

Παλαιότερα δούλευα έως και 15 ώρες την ημέρα. Τα τελευταία χρόνια-κυρίως λόγω των συνθηκών – πολύ λιγότερο και λυπάμαι πολύ για αυτό, καθότι εργασιομανής από τα «γεννοφάσκια» μου .

• Τι είναι για σας η μοναξιά;

Περισυλλογή, ανασυγκρότηση, αναστοχασμός, προσωπική ανάπτυξη, αυτογνωσία. Και βέβαια για μένα, όπως και για πολλούς συγγραφείς η μοναξιά είναι συνήθως συνυφασμένη με τη δημιουργία.

• Είστε ρομαντική;

Ήμουν. Ο ρομαντισμός έχει να κάνει με τη νεότητα, με τον αθώο και ανυποψίαστο τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα- κυρίως εξαιτίας της έλλειψης εμπειριών.

• Η γυναίκα σήμερα στην Ελλάδα είναι ίση με τον άνδρα;

Αν εννοείτε στην ανεργία; στη δυστυχία; στην απογοήτευση; τη ματαίωση των ονείρων; Ναι, σ’ όλα αυτά είναι ίση με τον άνδρα.

• Είστε φεμινίστρια ή πιστεύετε ότι ο φεμινισμός έχει δημιουργήσει προβλήματα στη γυναίκα;

Δεν είμαι φανατική φεμινίστρια, αλλά δεν πιστεύω ότι ο φεμινισμός  έχει δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα στη γυναίκα. Ή να το θέσω αλλιώς, τα θετικά που επέφερε υπερκεράζουν τα αρνητικά.

• Σας αρέσoυν τα ταξίδια;

Πολύ και έχω κάνει αρκετά. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, κι όπως ανέφερα πιο πάνω, προτιμώ τα πνευματικά ταξίδια Τα πνευματικά και νοερά ταξίδια δεν κοστίζουν τίποτα.

• Πoιo μέρoς αγαπάτε ιδιαίτερα;

Δεν υπάρχει  συγκεκριμένο μέρος. Όμως επειδή αγαπώ τη θάλασσα μου αρέσει να περνώ αρκετές ώρες στην παραλία, ιδίως το καλοκαίρι. Το χειμώνα μου αρέσει η γωνιά του σπιτιού, όπου εργάζομαι.

• Tι αγαπάτε περισσότερo στoν κόσμo;

Τα παιδιά, τα ζώα, τη φύση.

• Τι θεωρείτε ως τον έσχατο βαθμό δυστυχίας;

Το να στερηθεί κανείς την ψυχική του γαλήνη.

• Σας απασχολεί ο χρόνος;

Όχι, πια. Έχω συμφιλιωθεί με την ιδέα. Άλλωστε είμαστε και στεκόμαστε ανήμποροι μπροστά στο χρόνο. Μόνο όταν αποδεχτούμε την ιδιαιτερότητά του –ότι δεν στέκεται ποτέ και πουθενά– μπορούμε να χαρούμε ό,τι μας προσφέρει και για όσο μας το προσφέρει.

• Πιστεύετε στην φιλανθρωπία ή στην αλληλεγγύη;

Ακράδαντα. Για μένα είναι υπέρτατες αξίες κι αρετές.

• Για σας, τι σημαίνει παγκοσμιοποίηση;

Πάντα ήμουν υπέρ της κατάργησης των συνόρων. Οιονδήποτε  συνόρων. Αλλά αυτή είναι μια ρομαντική αντίληψη καθώς στην πράξη η παγκοσμιοποίηση επέφερε πολλά προβλήματα στο σύγχρονο άνθρωπο, κυρίως οικονομικά. Αλλά ως ιδέα θα την επικροτώ πάντα.

«Ως Έλληνες πάντα θα παραπαίουμε ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή…»

• Πόσο Ευρωπαίοι είμαστε οι Έλληνες;

Ως Έλληνες πάντα θα παραπαίουμε ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή. Και δεν είναι κακό, αρκεί να μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα θετικά στοιχεία της κάθε πλευράς.

• Ο  Έλληνας είναι εχθρός της πειθαρχίας και του κανόνα;

Κατά γενική ομολογία, είναι. Ωστόσο, ξέρω πολλούς Έλληνες που είναι της πειθαρχίας και του κανόνα.

• Τι λείπει από τον Έλληνα σήμερα;

Πολλά λείπουν σήμερα από τον Έλληνα. Κυρίως η ευκαιρία να δημιουργήσει ή να εκφραστεί μέσα από την εργασία του. Είναι εγκληματικό να μη δίνεται η ευκαιρία στους ανθρώπους και δη τους νέους να δημιουργήσουν, να εργαστούν, να εκφραστούν.

• Η «ενωμένη» Ευρώπη θα επιβιώσει;

Δεν έχω ιδέα.

• Ποιο είναι το πολυτιμότερο περιουσιακό σας στοιχείο;

Δεν έχω περιουσιακά στοιχεία. Τα υλικά αγαθά για μένα περιορίζονται στα απολύτως απαραίτητα, εκείνα που μου επιτρέπουν  να ζω με αξιοπρέπεια και χωρίς σημαντικές στερήσεις. Θεωρώ μεγάλη πρόκληση να ζει κανείς χωρίς πολλά ‘αγαθά’. Απαιτεί  ψυχική ωριμότητα. Η κρίση έδωσε την ευκαιρία σε κάποιους ανθρώπους που ζούσαν με υπέρμετρη πολυτέλεια να «μαζευτούν» και να απολαύσουν ουσιαστικότερα πράγματα. Παρόλα αυτά, η εποχή μας είναι άκρως υλιστική.

• Η οικονομική κρίση πιστεύετε ότι θ’ αλλάξει την  κοινωνία μας και προς ποια κατεύθυνση;

Είναι βέβαιο ότι θα την αλλάξει. Ήδη έχουν διενεργηθεί πολλές αλλαγές. Η κυριότερη έγκειται στο ότι συνειδητοποιήσαμε ότι τίποτα δεν είναι βέβαιο, τίποτα δεν είναι δεδομένο. Τα πάντα είναι ρευστά, προσωρινά. Αυτή καθεαυτή η γνώση είναι σημαντική.

• Πιστεύετε ότι θα έρθει κάποια στιγμή που η χώρα μας θα ζει χωρίς τις ξένες εξαρτήσεις;

Το ελπίζω, αν και θεωρώ ότι διανύουμε μια εποχή κατά την οποία όλες οι χώρες του κόσμου, λίγο ως πολύ, είναι οικονομικά εξαρτώμενες, είτε από άλλες χώρες είτε από οικονομικούς κολοσσούς: τα λεγόμενα, corporates, trusts, κεντρικές τράπεζες κλπ . Είμαστε όλοι «υποθηκευμένοι».

• Τι είναι εκείνο που μπορεί να ενσαρκώσει την ελπίδα του αύριο;

Τα παιδιά, οι νέοι, μια διαφορετική αντίληψη για το τι σημαίνει ζωή.

• Τελικά, τι είναι η ζωή;

Μια αλυσίδα από εμπειρίες, άλλοτε θετικές κι άλλοτε αρνητικές. Σε κάθε περίπτωση όμως παροδικές, όπως και η ίδια.

• Πείτε μας για το τελευταίο βιβλίο σας…

Στην ουσία, το βιβλίο «Στους δρόμους του Καΐρου, Περίπατος με τον Ναγκίμπ Μαχφούζ», εκδόσεις Ψυχογιός, αποτελεί ένα διάλογο, μια συνομιλία με τον μεγάλο Αιγύπτιο συγγραφέα Ναγκίμπ Μαχφούζ, το έργο του οποίου με απασχόλησε για σχεδόν είκοσι χρόνια. Όταν ένιωσα ότι ο κύκλος αυτός ολοκληρώνεται- αν και συνεχίζω να τον μελετώ- θέλησα να καταγράψω τα συναισθήματα και την εμπειρία που αποκόμισα όλα αυτά τα χρόνια από την ενασχόληση μου με το έργο του και να την αναδείξω μέσα από μια ιδιότυπη ιστορία με αληθινές προεκτάσεις, αφού βασίζεται σε αληθινά γεγονότα. Στην πραγματικότητα είναι το χρονικό της γνωριμίας και της σχέσης μου μαζί του από τότε που ήμουν παιδί και ζούσα στο Κάιρο της Αιγύπτου. Μια σχέση πλατωνική όπως αυτές που συχνά αναπτύσσονται ανάμεσα σε έναν μεταφραστή και τον συγγραφέα που μελετά για χρόνια, πόσο μάλλον όταν ο μεταφραστής/στρια γνωρίζει και θαυμάζει τον συγγραφέα από παιδί. Αλλά σε ένα δεύτερο επίπεδο, αποτελεί επίσης και μια καταγραφή της σύγχρονης ιστορίας της Αιγύπτου μέσα από τη δική του.

• ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Η Πέρσα Κουμούτση γεννήθηκε στο Κάιρο. Ήρθε στην Ελλάδα αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη Φιλοσοφική Σχολή του Αιγυπτιακού Πανεπιστημίου του Καΐρου. Από το 1993 ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη λογοτεχνική μετάφραση από τα αραβικά και τα αγγλικά. Εκτός από έργα αγγλόφωνων συγγραφέων, έχει μεταφράσει το μεγαλύτερο μέρος του έργου του Αιγύπτιου νομπελίστα λογοτέχνη Ναγκίμπ Μαχφούζ από τα αραβικά, καθώς και έργα άλλων σημαντικών Αράβων δημιουργών, όπως και αραβική ποίηση. Το 2001, τιμήθηκε για το σύνολο των μεταφράσεών της με το Διεθνές Βραβείο Καβάφη, ενώ το αιγυπτιακό κράτος την έχει βραβεύσει δύο φορές για τη συνεισφορά της στην προώθηση και προβολή της στα γράμματα. Έχει λάβει Ειδική Διάκριση από το Τμήμα Ελληνικών και Λατινικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αλ Αζχάρ ενώ έργα της έχουν μεταφραστεί στην αραβική γλώσσα. Έχει συμμετάσχει σε διεθνή λογοτεχνικά συνέδρια, ενώ κείμενα και πεζά της έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Από το 2002 μέχρι σήμερα έχει εκδώσει έξι μυθιστορήματα. Από τις Εκδόσεις Ψυχογιός κυκλοφορούν τα βιβλία της Δυτικά του Νείλου, Καφέ Κλεμέντε, Χάρτινες ζωές και Στους δρόμους του Καΐρου.

Νίκος Λαγκαδινός
Ο Νίκος Λαγκαδινός είναι δημοσιογράφος [ΕΣΗΕΑ]. Σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Θεατρολογία στο 8ο Πανεπιστήμιο του Παρισιού. Έχει εργαστεί ως συντάκτης και αρχισυντάκτης στην ΕΡΤ [τηλεόραση και ραδιόφωνο], στις εφημερίδες Ελεύθερη Γνώμη, Νίκη, Ενημέρωση, Βραδυνή, Ακρόπολις, Αθηναϊκή. Διηύθυνε την εφημερίδα ΕΞΟΡΜΗΣΗ.